گفت‌و‌گو با دکتر نیکنام، مهندس پزشک مخترع؛ برای ایده گرفتن باید با جامعه پزشکی تعامل بیشتری داشت

اختراعی که در کشور ثبت می‌شود در صورتی که محصول نهایی به تولید انبوه برسد علاوه بر اشتغال زایی و به گردش درآوردن چر‌خ‌های تولید، باعث بومی سازی محصولات و صنایع، در دسترس قرار گرفتن خدمات و محصولات، ارائه آسان‌تر خدمات پس از فروش و نگهداری کم دردسرتر دستگا‌ه‌های ساخت داخل نسبت به نمونه‌های مشابه خارجی می‌شود. با اعتماد به تولیدات داخلی و کمک گرفتن از نیروی جوان می‌توان تولیدات داخلی را جایگزین تولیدات خارجی کرد.

در گفت‌وگوی پیش رو، آقای دکتر سجاد نیکنام از مهندسان پزشک خلاق، اطلاعاتی درباره دو اختراع خود را با شما مخاطبان ماهنامه به اشتراک گذاشته‌ است.
لطفا در ابتدا خود را برای مخاطبان ماهنامه معرفی کنید.
سجاد نیکنام، از کارشناسان تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت، مدرس دانشگاه و مدرس کنکور ارشد و دکتری در درس ریاضیات هستم.
چاپ ۲ مقاله و ثبت ۲ اختراع با عناوین «دستگاه آسان حمل بیمار» و «دستگاه اندازه گیری فشار سندروم کمپارتمان» در مرکز تحقیقات بیماری‌های غیر واگیردار دانشگاه علوم پزشکی فسا از دیگر افتخارات من است.
پیش از ورود به بحث اختراع، لطفا بفرمایید آینده رشته مهندسی پزشکی را چه طور می‌بینید و بازار کار آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
رشته مهندسی پزشکی رشته خوبی است. در حال حاضر این رشته یکی از رشته‌های مدرن در دنیا است و یکی از بهترین رشته‌ها برای ادامه تحصیل. دانشجویان این رشته می‌توانند در کشورهایی مانند کانادا، استرالیا، آمریکا، آلمان و … ادامه تحصیل بدهند. از نظر من رشته مهندسی پزشکی رشته‌ای است که آینده بسیار روشنی دارد.
یکی از مراکزی که دانش‌ آموختگان مهندسی پزشکی می‌توانند در آن مشغول به کار شوند بیمارستان‌ است. مهندسین پزشکی می‌توانند هر سال یک بار، زمانی که بیمارستان به صورت آزمون و مصاحبه نیروی استخدامی می‌گیرد، پس از انجام این آزمون و مصاحبه به عنوان کارشناس تجهیزات پزشکی در این واحد استخدام شوند. چند سال پیش مهندسان برق هم می‌توانستند در بخش تجهیزات پزشکی بیمارستان مشغول به خدمت شوند اما خوشبختانه امروزه تنها کسانی که رشته تحصیلی آن‌ها مهندسی پزشکی است می‌توانند وارد این حوزه کاری شوند.
همچنین دانش آموختگان مهندسی پزشکی می‌توانند شرکت تأسیس کنند و نمایندگی‌های شرکت‌های بزرگ تجهیزات پزشکی را اخذ کنند. این کار باعث می‌شود با بیمارستان‌های استان ارتباط داشته باشند. به عنوان مثال شرکتی که در شیراز فعال است می‌تواند نمایندگی چندین شرکت بزرگ از تهران را بگیرد و به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی استان محصول و خدمات ارائه کند.
به علاوه دانشجویان مهندسی پزشکی می‌توانند وارد بخش تعمیرات دستگاه شوند، تعمیرات دستگاه‌ها را یاد بگیرند و و در شرکت‌های مهندسی پزشکی استخدام شوند.

ایده یک اختراع چگونه شکل می‌گیرد؟
رشته مهندسی پزشکی (Biomedical Engineering)، همانطور که از نام آن پیداست، در حقیقت برای ایجاد یک پل بین رشته‌های مهندسی و رشته‌های پزشکی ایجاد شده است. یکی از راه‌های ایده گرفتن برای ثبت اختراع، ارتباط برقرار کردن با جامعه پزشکی یا مهندسانی است که تجربه طولانی در این حوزه دارند. من دو ثبت اختراع دارم که ایده هر دو اختراع را از دو پزشک مختلف گرفتم.
در مورد دو اختراع خود کمی توضیح دهید.
اولین دستگاهی که اختراع کردم دستگاه آسان حمل بیمار بود. کار دستگاه این است که بیمار را از روی تخت برمی‌دارد و روی تخت دیگری قرار می‌دهد. این باعث می‌شود که هر روز نیاز به ۴ نفر که بیمار را جابه‌جا کنند نباشد. این دستگاه بدون نیاز به نیروی انسانی بیمار را جابه‌جا می‌کند و تنها به یک نفر در آن لحظه نیاز است تا در کناربیمار باشد و نظارت کند و هزینه خیلی کمی هم دارد.
اختراع دوم من که اختراع پیچیده‌تری است دستگاه اندازه گیری فشار کمپارتمان سندروم است که ایده آن را ریاست محترم دانشگاه علوم پزشکی فسا، دکترعسگری به من دادند. در ابتدا من نمی‌دانستم که کار این دستگاه چیست و آشنایی با این بیماری نداشتم. ایشان توضیحات اولیه را دادند و بعد من با جستجو و تحقیق دراینترنت با این بیماری آشنا شدم و متوجه شدم که در این زمینه یک دستگاه آلمانی خیلی خوب وجود دارد که این فشار را اندازه گیری می‌کند.

کمی بیشتر در مورد این سندروم بگویید.
سندرم کمپارتمان Compartment Syndrome وضعیتی است که در آن بر اثر بالا رفتن فشار بافت در اندام، درد شدیدی بروز می‌کند. این افزایش فشار منجر به کاهش جریان خون بافت و در نتیجه کاهش اکسیژن رسانی به عضلات و اعصاب می‌شود.
هم اکنون دستگاه‌های مانیتور دیجیتالی وجود دارد که با استفاده از نرمال سالین و متدهای دیجیتال کار می‌کنند. اما از مشکلات این دستگاه‌ها نوع نمایشگرهای آن‌هاست که به صورت LCD طراحی شده و قابلیت خواندن از جهات مختلف را دشوار می‌کند و نیز مشکلاتی در سنسور وجود دارد که باعث کاهش دقت و افزایش خطا در این دستگاه می‌شود.
دستگاه طراحی شده متشکل از اجزای رابط کاربری دستگاه و یک مادِربرد است که مدارهای الکترونیکی بر روی آن سوار هستند.
رابط کاربری دستگاه شامل نیدل یا سوزن برای وارد شدن به کمپارتمان، یک رابط سنسور برای بررسی فشار، یک سرنگ استریل پر از نرمال سالین که فشار لازم را ایجاد می‌کند، است. نمایشگر دستگاه از نوع OLED است و برای نمایش میزان فشار به صورت دیجیتالی کاربرد دارد. همچنین بخش کاربری دستگاه دارای دکمه خاموش و روشن و دکمه ری استارت دستگاه است. تمام موارد روی محفظه قرار گیری مادربرد قرار گرفته است. درون محفظه بخش اصلی دستگاه یا مادربرد قرار گرفته است که مدارهای الکترونیکی را در خود جای داده است.
با استفاده از این دستگاه می‌توان بیمارانی که دچار تروما می‌شوند را از خطر جدی نکروز بافتی و قطع عضو نجات داد. این محصول می‌تواند برای بررسی فشار کمپارتمان در موارد دیگر هم کاربرد داشته باشد.

وظیفه اصلی این دستگاه چیست؟
این دستگاه فشار سندروم بافت برای بیمارانی که تصادف کرده‌اند را اندازه گیری می‌کند و به پزشک کمک می‌کند که تشخیص دهد این بیمار نیاز به عمل دارد یا خیر. اگر بیمار نیاز به عمل داشته باشد عمل به سرعت انجام می‌شود و از فلج شدن بیمار جلوگیری می‌‌شود. اگر نیازی به عمل وجود نداشته باشد به پزشک در تشخیص کمک می‌کند تا بیمار بی‌جهت زیر تیغ جراحی نرود.

مزایای دستگاه اندازه گیری فشار مخصوص تشخیص سندروم کمپارتمان چیست؟
1- بومی سازی طراحی و تولید دستگاه سنجش فشار کمپارتمان خصوصاً در حوزه ارتوپدی از اصلی‌ترین مزایا و اهداف این پروژه است. با توجه به تحریم‌های سیاسی و اقتصادی علیه کشور، تولید این دستگاه می‌تواند کمک شایانی در تشخیص و درمان بیماران کند.
2- تشخیص و دقت سنجش بسیار سریع فشار
3- تعمیر و نگهداری آسان
4- مقرون به صرفه بودن (تولید با حداقل یک چهارم قیمت موارد مشابه در خارج کشور) که نسبت به دستگاه‌های خارجی محسوس و مناسب است.
5- استفاده نکردن از دستگاه‌هایی با دقت کم و خطرآفرین
6- روشی مناسب برای سنجش فشار کمپارتمان در بیمارانی که به علت عدم تشخیص به موقع، ناچار به قطع عضو می‌شوند.
در مسیر تولید با چه مشکلاتی روبه‌رو شدید؟
براساس تحقیقاتی که انجام دادم ابتدا به این نتیجه رسیدم که قطعات آن را بسازم ولی هیچ ایده‌ای در ذهن من نبود که برای ساخت قطعه چه کاری باید انجام بدهم. به همین دلیل مقالات مرتبط با این دستگاه را مطالعه کردیم ولی باز به طور کامل مشخص نبود که چه طور باید این دستگاه را ساخت بنابراین مجبور شدیم دستگاه را وارد کنیم و این موضوع هم به تنهایی مشکلات خاص خود را داشت. بعد از وارد کردن دستگاه، از طریق مهندسی معکوس توانستیم آن را بسازیم که ساخت آن در حدود سه سال طول کشید؛ برای مثال یک IC در بورد دستگاه بود که یک کار خاص را انجام می‌داد. ابتدا ما باید معادل آن IC را در اینترنت پیدا می‌کردیم و به کار می‌بردیم و حتی بعضی وقت‌ها جواب هم نمی‌گرفتیم. این مسئله به این معنا بود که IC آلمانی با IC که ما ساخته بودیم تفاوت بسیاری داشت و مجبور شدیم چند IC را با هم ترکیب کنیم. با تلاش و کوشش فراوان توانستیم نمونه اولیه دستگاه را با خطای زیر ۲ درصد بسازیم و آن را صنعتی و وارد بازار کنیم.

دستگاه بر روی بیماران تست شده است؟
بله ما با اجازه و رضایت بیماران دستگاه را روی چند نفر که مشکل سندروم کمپارتمان داشتند تست کردیم. خوشبختانه درصد خطای بین دستگاه ما و نمونه آلمانی تنها درحدود 2 درصد بود.