امروزه یک بیمارستان نمی‌تواند همچنان به صورت سنتی پروسه پرونده بستری یا سرپائی بیمار را انجام دهد. کاهش زمان خدمات رسانی به بیماران امروزه در سراسر جهان هدفی مشخص و با ارزش است که هر بیمار برای فرایند پذیرش یا ترخیص و … در بیمارستان زمان کمتری صرف کند به همین منظور سیستمی به نام HIS طراحی شده که برای کاهش زمان ORDER نویسی یا دسترسی زودتر به پرونده پزشکی بیماران و کاهش بوروکراسی موجب کاهش زمان و بالارفتن کیفیت خدمات بیمارستانی می‌شود.
اگر بخواهیم تعریفی از HIS بدهیم می‌توانیم بگوییم که HIS اطلاعاتی را از بخش‌های مختلف بیمارستان جمع آوری و ذخیره سازی می‌کند. وظیفه اصلی HIS جمع آوری و ذخیره سازی اطلاعات بیماران در یک سیستم ارتباطی مانند کامپیوتر است تا این سیستم توانایی در دسترس بودن برای یک کاربر (پرستار، پزشک، بخش حسابداری و …) را در هر زمان از شبانه روز داشته باشد.
در یک سامانه اطلاعاتی بیمارستانی، داده‌ها به صورت منسجم در پایگاه داده‌ها ذخیره سازی می‌شوند تا این داده‌ها در زمان مناسب در زمان بسیار کوتاه در دسترس کاربر قرار گیرند.
سیستم‌هایی در سرتاسر جهان وجود دارند اما HIS نیستند مانند سیستم‌های بخشی بیمارستان مانند داروخانه یا رادیولوژی که در محدوده خود کاربرد دارند ولی اطلاعات بالینی افراد و سوابق پزشکی افراد را ندارند به همین دلیل HIS نیستند. در قسمت‌هایی فقط اطلاعات بالینی بیماران مشهود است مانند سیستم‌های ICU، سیستم‌های مراقبت‌های تنفسی، سیستم‌های پرستاری و… همچون سیستم‌های بخشی تمایل دارند که تک بعدی باشند و بر یک جنبه از نیازهای بالینی بیمار تمرکز کنند.
اگر به قابلیت هر دو سیستم دپارتمان و بالینی توجه کنیم ویژگی‌های مشترک HIS را می‌بینیم برای مثال هردو باید به یک پایگاه داده متصل باشند تا اطلاعت بیماران و سوابق پزشکی آن‌ها و… را ثبت کنند. هردو سیستم باید بتوانند از جمع آوری داده‌ها و گزارش دادن داده‌های بیمار پشتیبانی کنند و به همین علت است که تعریف HIS بسیار دشوار است اما به نظر می‌رسد HIS مفهومی از یک پارچگی و گستردگی نیازهای اطلاعاتی بیمار یا بیمارستان باشد.
خصوصیات HIS
در چند سال گذشته، مراکز بهداشتی درمانی کشور به ویژه بیمارستان‌ها در صدد مکانیزه کردن سیستم‌های اطلاعاتی خود برآمده‌اند. در ابتدا مقصود از چنین فعالیت‌هایی کاهش هزینه‌ها ناشی از بوروکراسی موجود در سیستم‌های دستی و اداری بوده است اما اکنون به مرحله‌ای رسیده‌ایم که بهبود کیفیت ارائه خدمات درمانی اهمیتی روزافزون یافته است. هدف آن است که کلیه اطلاعات بهداشتی و درمانی هر فرد در طول عمرش در قالب یک پرونده الکترونیکی ذخیره شود و در هرنقطه ای از کشور از طریق یک شبکه سراسری کامپیوتری قابل دسترسی باشد. متاسفانه اغلب نرم افزارهای موجود در ایران به اقتضای تقاضای مشتری تهیه شده‌اند و نه بر اساس یک نگرش جامع نگر منطقی و سیستمی، بنابراین چون برای مشتریان متفاوت تهیه شده‌اند، با یکدیگر سازگار نیستند و برقراری ارتباط بین آن‌ها در محیط شبکه‌ای هم از نظر مالی برای خریدار و هم از لحاظ نیروی مهندسی برای تولیدکننده امری بس دشوار و پرهزینه است. اما وجود استاندارهای مورد توافق، با کاهش هزینه‌های مذکور هم به نفع تولیدکنندگان نرم افزارهای اطلاعات بیمارستانی و هم به نفع کاربران آن‌ها است.
– تطابق با فراگیرترین استاندارد جهانی تبادل اطلاعات پزشکی بنام HL7) Health Level Seven International) که هم اکنون با سابقه 29 ساله در تمام جهان در حال استفاده است.
– برخورداری از کامل‌ترین و قویترین سیستم تأمین امنیت در سطوح و وسعت دسترسی کاربران
– برخورداری و پشتیبانی از اکثر استانداردهای مطرح مهندسی پزشکی
– در برگیرنده غنی‌ترین بانک‌های اطلاعات پزشکی از جمله SNOMED, ICD.9.cm, ICD.10، تعرفه کالیفرنیا و…
– طراحی سیستم بر اساس وقایع پزشکی به طوریکه به راحتی بر گردش کار جاری محیط‌های کلینیکی منطبق می‌شود.
– برخورداری از محیط کامل VISUAL
– امکان استفاده کامل از موس (Mouse) در ورود اطلاعات به صورتی که ورود اطلاعات تنها در 5 درصد موارد به صورت تایپ است.
– انعطاف و سهولت فراوان سیستم در تغییر و تطبیق در فرهنگ‌های مختلف بیمارستانی
– امکان ایجاد تبادل اطلاعات بین بیمارستانی در سطوح مختلف شهری، استانی و کشوری
– امکان ایجاد ارتباط اینترنتی
– پشتیبانی و استفاده از سیستم‌های رایج و قابل اعتماد، امضا الکترونیکی به صورت کارت هوشمند و اثر انگشت
– استفاده از سیستم‌های نرم افزاری جهت آرشیو، ذخیره یابی و بازیابی اطلاعات تصویری عملکردهای مختلف HIS
HIS امروزه دیگر آن سیستم مالی اداری که برای اولین بار در بیمارستان ظاهر شد نیست و نقشی فراتر یافته و به کمکی برای مراقبت از بیمار تبدیل شده است. HIS نه تنها مراقبت‌های بالینی جدیدی را به طراحی خود اضافه کرده است بلکه توانایی خود را برای پاسخگویی به نیازهای اداری و مالی سنتی بیمارستان نیز افزایش داده است. با این اطلاعات جهانی مدیران و کارکنان بالینی می‌توانند با توجه به اطلاعات به دست آمده، نقاط ضعف را شناسایی و برای رفع آن‌ها در هر قسمت چه بخشی و چه بالینی اقدام کنند.
تأثیر HIS در بیمارستان‌ها و مراقبت‌های پزشکی
بیمارستان‌های جهانی دارای سیستم HIS هستند مانند دستور پزشک و پرونده الکترونیکی سلامت و نسخه‌های الکترونیکی و همین موارد پتانسیل‌های افزایش کیفیت مراقبت‌های بهداشتی را دارا هستند. اما بازده ناشی از پذیرش گسترده چنین فناوری‌هایی نامشخص است. برپایه تحقیقی که با تمرکز بر زیرمجموعه دانشگاه بودن مراکز درمانی مانند بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها انجام شد، کارایی آن‌ها از نظر سیستم‌های HIS مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که HIS در مراکز درمانی زیرمجموعه دانشگاه، تأثیر بسیار بیشتری نسبت به بیمارستان‌های غیر دانشگاهی دارد و دلیل آن هم ارائه آموزش در دانشگاه‌ها و بالا بردن اطلاعات کاربران (پزشکان، پرستاران، …) است که موجب بالاتر رفتن کارایی سیستم در بیمارستان‌های زیر مجموعه دانشگاهی شده است.
اشتباهات پزشکی
خطاهای پزشکی و بالینی باعث مرگ دو میلیون و شش صد هزار نفر در سال می‌شوند. به گواه اعلام سازمان بهداشت جهانی در سال 2019 این مرگ‌‌و‌میرها عمدتاً ناشی از اشتباهات فرایندی یا عدم ارائه درمان‌های توصیه شده برای بیماران با شرایط پزشکی خاص است. این میزان مرگ و میر و خطای پزشکی بار منفی قابل توجهی را بر سیستم مراقبت‌های پزشکی و کادر درمان وارد می‌آورد و از نظر روانی هم تأثیر مستقیمی بر جامعه می‌گذارد.
سیستم فناوری اطلاعات سلامت (HIT)
ماهیت این رشته در خصوص کاربرد فناوری‌های اطلاعاتی (کامپیوتری) و ارتباطاتی (شبکه‌ای) در بهداشت و درمان است. بنیان این رشته مبتنی بر مفهوم جامع بهداشت الکترونیک (E-Health) است. از مهمترین زیرمجموعه‌های تخصصی این رشته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
– سیستم‌های اطلاعات بیمارستانی
(HIS) Hospital Information System)
– پرونده الکترونیک سلامت
EHR) Electronic Health Record) یا سامانه سپاس در ایران
– سیستم‌های کامپیوتری بهداشتی
(IHS) Information Health System) یا سامانه سیب در ایران و فناوری پزشکی از راه دور Telemedicine
سیستم HIT مانند پرونده الکترونیک سلامت و ثبت نسخ پزشکی پتانسیل بهبود کیفیت و کاهش هزینه‌ها را دارند. به طور کلی این سامانه برای بهبود ارتباط بین ارائه دهندگان متفاوت در یک سازمان یا سیستم مراقبت بهداشتی یا یک بیمارستان طراحی شده است. تمام بیمارستان‌ها و داروخانه‌ها و کلینیک‌ها در جهان از پذیرش نسخ الکترونیک و دستور پزشک به صورت الکترونیکی حمایت کرده‌اند.
در ایران مدت زیادی است که دستور پزشک و پرونده الکترونیک سلامت فعال سازی شده است اما مدتی کوتاه است که نسخ الکترونیکی نیز به آن‌ها اضافه شده است. اما در سال‌های گذشته نسخ الکترونیکی به صورت درون سازمانی یا بیمارستانی وجود داشتند که علیرغم همه مشکلاتی که هم اکنون نسخ الکترونیکی در ایران دارند باز هم شاهد پیشرفتی رو به جلو در این عرصه هستیم.
استفاده از فناوری اطلاعات برای سلامت و مراقبت‌های بهداشتی شامل مدیریت اطلاعات سلامت در تمام سیستم‌های کامپیوتری و تبادل امن اطلاعات سلامت بین مصرف‌کنندگان، تأمین‌کنندگان و… است. براساس یک گزارش مستند در سال ۲۰۰۸ که حاصل یکسری مطالعات انجام شده در چهار مکان ارائه دهنده مراقبت‌های سرپایی، سه مرکز پزشکی در ایالات متحده و یک مرکز در هلند است، کاربرد گزارش‌های الکترونیکی سلامت (EHR) به عنوان امیدبخش‌ترین ابزار برای بهبود کیفیت کلی، ایمنی و کارآمدی سیستم تحول سلامت، معرفی شده است.
منابع:
T . Allan Pryor, THE Biomedical engineering handbook: Hospital information
Systems: Their Function and state , 2006, crc press
دیدگاه ها