گفتگو با خانم مهندس دريا آقا‌ملائی؛ ماجراجو در مهندسی پزشکی، پيشگام در مشاوره تحصيلی و شغلی

خانم مهندس دريا آقا‌ملائي، دختري از کرمان، ديار کريمان و متولد 1366 است. وي تحصيل هم‌زمان در رشته‌هاي دانشگاهي گوناگوني را تجربه کرده است. ليسانس مهندسي پزشکي باليني و مترجمي زبان انگليسي است. آقا ملايي که در مقطع کارشناسي ارشد در دو رشته مهندسي پزشکي (توان‌بخشي) دانشگاه تهران و مهندسي هسته‌اي (راکتور هسته‌اي) دانشگاه روزانه شيراز در حال تحصيل بوده در نهايت تصميم مي‌گيرد با توجه به اهداف خود در آينده‌ از ادامه تحصيل در رشته مهندسي هسته‌اي انصراف دهد. وي اکنون دانشجوي دکتراي مهندسي پزشکي گرايش بيوالکتريک، مدرس دانشگاه آزاد واحد کرمان، مخترع و مؤلف کتاب است. در ادامه با ايشان و فعاليت‌هايشان بيشتر آشنا خواهيم شد.

چه شد که مهندسي پزشکي را انتخاب کرديد؟

من با وجود علاقه هميشگي به علوم پزشکي،‌ در امور فني نيز خلاقيت داشتم. به خاطر دارم زمان ثبت‌نام در رشته مهندسي پزشکي اين رشته براي بسياري از افراد نامي جديد بود ولي من با تحقيق و ديد باز، اين رشته را انتخاب کردم چون دقيقاً منطبق با اهداف و علايقم بود؛ در واقع اگر ورود به رشته‌هاي پزشکي مطابق با علايقم بود به سمت مهندسي پزشکي نمي‌آمدم. البته ناگفته نماند که کاملا مي‌دانستم حوزه مهندسي پزشکي چه ويژگي‌هايي دارد، چون دانشجوياني که با ديد کاملا پزشکي وارد اين رشته شدند، متأسفانه دچار سرخوردگي شدند.

از نگاه شما رشته مهندسي پزشکي چه نقاط ضعف و قوتي دارد؟

بهتر است که بگوييم اين رشته در ايران چه نقاط ضعف و قوتي دارد چون اين موضوع کاملاً مشخص است که مهندسي پزشکي در خارج از کشور از جمله رشته‌هايي است که جايگاه شغلي بسيار مناسبي دارد. متأسفانه در ايران جايگاه مهندسي پزشکي به هيچ وجه شناخته شده نيست. ما اصلاً جزو کادر درمان محسوب نمي‌شويم و اتفاق ناخوشايند ديگر اين رشته، لحاظ نشدن گرايش در مدرک تحصيلي دانشجويان کارشناسي در سال‌هاي اخير است که متأسفانه آن‌ها براي گذراندن طرح به مشکل برخورده‌اند و در مجموع بستر مناسبي براي رشد و پرورش مهندس پزشک وجود ندارد. رشته مهندسي پزشکي مستلزم انجام کار آزمايشگاهي براي دروس تخصصي‌تر است که به نظرم تنها دانشگاه‌هاي مطرح تهران مجهز به امکانات و تجهيزات پيشرفته آزمايشگاهي هستند. هر يک از گرايش‌هاي اين رشته، جايگاه شغلي خاص و منحصربه‌فرد خود را دارد؛ چند شرکت خودروسازي در ايران وجود دارند که مهندس پزشک (بيومکانيک) را در بخش تحقيقاتي خود استخدام کرده‌ا‌ند؟ و چه لزومي دارد گرايش‌هايي مانند توان‌بخشي در دانشگاه‌ها ارائه شود درحاليکه به‌هيچ‌عنوان جايگاه شغلي و استخدامي تعريف‌شده‌اي ندارد؟ من در سيستم آموزشي و استخدامي ايران در حيطه مهندسي پزشکي، نقاط ضعف زيادي مي‌بينم اما با اين ‌حال، برخي از اساتيد و دانشجويان پرتلاش و باانگيزه‌اي هم هستند که با وجود اين شرايط آموزشي و استخدامي، توانسته‌اند به نتايج عالي دست يابند.

 بهترين و لذت‌بخش‌ترين پروژه‌اي که در رابطه با مهندسي پزشکي انجام داده‌ايد چه بوده است؟

قطعاً اولين چيزي که به ذهنم مي‌رسد نورومانيتورينگ حين عمل جراحي است که ايده ورود اين شاخه علمي به واحدهاي درسي مهندسي پزشکي را براي اولين بار خودم مطرح کردم. نورومانيتورينگ حين عمل جراحي ثبت سيگنال‌هاي الکتروفيزيولوژيک در عمل‌هاي جراحي مغز و اعصاب و ارتوپدي و عروق است. با وجود اينکه در اين حوزه تدريس کرده‌ام ولي در واقع شرايط مهيا نشد که در اين حيطه متخصص شوم و به رضايت کامل برسم. ولي شيرين‌ترين و رضايت‌بخش‌ترين پروژه، نظارت بر ساخت بيمارستان خصوصي در کرمان و تجهيز آن بود. من به ‌عنوان مهندس پزشک توانستم با تيم اجرايي ارتباط داشته باشم و اين فرصت عالي نصيبم شد تا ديد کاملي نسبت به استانداردهاي تمام تجهيزات پيدا کنم.

سرنوشت نورومانيتورينگ چه مي‌شود؟

اکنون در ايران هيچ مرکز معتبري جهت آموزش و نظارت در حيطه نورومانيتورينگ وجود ندارد و تنها دو شرکت معتبر در اين زمينه فعاليت دارند. علاقه‌مندان به اين حوزه بهتر است جهت آموزش به خارج از کشور بروند، مگر اينکه دستورالعملي جدي از طرف وزارت بهداشت اعمال شود. من در حد توانم تمامي اطلاعات و لينک‌هاي مورد تائيد را در کانال تلگرام خود قرار مي‌دهم.

لطفاً درباره شرايط کاري فعلي خود و فعاليت‌هايتان در حوزه تجهيزات پزشکي در شرق آفريقا بيشتر توضيح بدهيد.

اکنون در حوزه تجهيزات پزشکي در شرق آفريقا به ‌طور موقت مشغول به کار هستم. اينجا بازار تجهيزات پزشکي در حال پيشرفت است. اکثر ملزومات پزشکي، دندانپزشکي و آزمايشگاهي به اين کشور وارد مي‌شود و تقريباً توليدات داخلي وجود ندارد يا اگر باشد بيشتر بر کالاهاي اساسي مصرفي متمرکز شده است. تقاضا براي تجهيزات پزشکي بسيار بالاست چون بسياري از مراکز نياز به نوسازي دارند و مراکز در حال ساخت نيز در حال برنامه‌ريزي هستند. بازار اينجا بيشتر در دست محصولات ساخت کشور چين است، مگر تجهيزاتي که اهدا شده باشند. همچنين قيمت دارو نيز بسيار بالاست که با شناختي که از محصولات توليدشده در ايران در زمينه دارو و تجهيزات دارم قطعاً مي‌توانيم در اين بازار رقابت کنيم و به نتايج مطلوب برسيم. من در اين خصوص، جلسه‌اي با اداره کل تجهيزات پزشکي داشتم و در حال آماده‌سازي فراخوان و دعوت از توليدکننده ايراني در زمينه دارو و تجهيزات و همکاري در شرق آفريقا هستم.

شما سمينارها و برنامه‌هاي بسياري در ارتباط با تحصيل و اشتغال در مهندسي پزشکي داشته‌ايد و گفتگوي زنده شما با صفحه اينستاگرامي ماهنامه هم بسيار پربازديد بود. لطفاً بگوييد عمده نگراني دانشجويان فارغ‌التحصيل اين رشته چيست و چه راه‌حل‌هايي براي رفع آن داريد؟

ممنون. نظر لطف شما و دوستان بوده است. قطعاً دانشجويان نگران آينده شغلي مهندسي پزشکي هستند. من تجارب خوبي در تمام حوزه‌هاي کاري رشته مهندسي پزشکي، از فروش تا پروژه‌هاي طراحي و ساخت بيمارستاني کسب کرده‌ام. پيشنهاد من به دانشجويان اين رشته اين است که در دوران تحصيل حتماً فعال باشند و بکوشند تا دوره کارآموزي خوبي را در بيمارستان يا شرکت‌هاي مختلف بگذرانند و فرصت را از دست ندهند. شغل فروش تجهيزات پزشکي به‌گونه‌اي است که در ابتدا شايد پورسانت کمي دريافت کنند و کاري طاقت‌فرسا باشد اما من هم اين مسير را طي کرده‌ام. بايد اين واقعيت را پذيرفت که براي رسيدن به موفقيت بايد از هر فرصتي براي کسب تجربه و آشنا شدن با محيط کار استفاده کرد. الان هم که محدوديت‌ها به علت شيوع کرونا، زياد شده باز هم دانشجويان نبايد بيکار باشند و لازم است بر حسب علاقه و آينده کاري موردنظرشان حداقل در وبينارهاي آنلاين شرکت کنند. همچنين اطلاعات، اخبار و نيازمندي‌ها را از منابع معتبري همچون ماهنامه مهندسي پزشکي و تجهيزات آزمايشگاهي پيگيري کنند. در مورد شرکت در دوره‌هاي گوناگون آموزشي نيز بايد واقع‌بين باشند. مثلاً دانشجويي که به کلاس‌هاي کنترل کيفي تجهيزات پزشکي مي‌رود بايد از خود چند سؤال کند که چند شرکت کنترل کيفي در شهر محل سکونتش وجود دارد؟ آيا اين حوزه بازار کار و جايگاهي دارد؟ چرا که اکثر شرکت‌هاي کنترل کيفي در تهران هستند و براي بسياري از دارندگان مدرک کنترل کيفي ساکن شهرهاي ديگر، امکان انتقال و مأموريت‌هاي پي‌درپي وجود ندارد. پس انتخاب‌هاي آن‌ها بايد عاقلانه و با آينده‌نگري باشد.

مهندسان پزشک در چه موقعيت‌هاي شغلي مي‌توانند عمل‌گرا باشند؟

اکنون مسئله مهم اين است که شغل‌هاي رايج رشته مهندسي پزشکي در بسياري از زمينه‌ها اشباع‌ شده‌اند اما شما مهندسي فک و صورت را در نظر بگيريد و بدانيد حضور دانش‌آموخته مهندسي پزشکي با دانش و ماهر در اکثر مطب‌هاي دندانپزشکي الزامي است. دانش‌آموختگان رشته مهندسي پزشکي بايد در جستجوي شغلي در شان خود و با جنبه‌هاي به روز کاري و معتبر جهاني باشند. همچنين اگر شرايطش را دارند براي گذراندن دوره‌هاي نورومانيتورينگ به خارج از کشور بروند. عمل‌گرا بودن يک مهندس پزشک، بيش از هر چيز، بستگي به خود فرد دارد که نهايت استفاده را از شرايط کنوني ببرد و در مسير درست گام بردارد. فعاليت در زمينه فروش نيز مستلزم اين است که در کل فنون فروش را بلد باشند و در اين کار متخصص باشند؛ حتماً در موارد مشابه و شرکت‌هاي ديگر، اطلاعات کسب کنند تا در زمان فروش بتوانند دفاع خوبي داشته باشند.

با توجه به مهارت و اشتغال شما در حوزه‌هاي گوناگون مهندسي پزشکي از جمله تدريس در دانشگاه، نورومانيتورينگ حين عمل جراحي، مشارکت در طراحي و ساخت پروژه‌هاي بيمارستاني و اختراعات و غيره، در کل فوت کوزه‌گري رشته مهندسي پزشکي چيست؟

جواب اين سؤال در دو جمله کوتاه خلاصه مي‌شود: اينکه به جزوات ارائه‌ شده در طول تحصيل بسنده نشود و کتب اصلي و مرجع رشته خود را که اساتيدي مانند دکتر سيامک نجاريان و دکتر گلپايگاني (پدر علم مهندسي پزشکي در ايران) پديد‌آورندگان آن‌ها هستند را مطالعه کنند. مورد بعدي پيگيري و تلاش مهندس پزشک در امر يادگيري و آشنايي با فضاي اصلي حوزه کاري مورد نظر است.

با توجه به اينکه در سال‌هاي اخير نقش بسزايي در اطلاع‌رساني مسيرهاي تحصيلي پيش روي مهندسان پزشکي داشتيد. رشته‌هاي پيشنهادي شما که مرتبط با مهندسي پزشکي هستند، کدامند.

دانشجويان براي تحصيلات تکميلي خود مي‌توانند رشته‌هاي انفورماتيک پزشکي، سلامت و رفاه اجتماعي مهندسي پزشکي (بيوالکتريک) مهندسي پزشکي (زيست مواد)، نانو فناوري پزشکي و فيزيک پزشکي را از طريق کنکور وزارت بهداشت انتخاب کنند. رشته‌هاي پيشنهادي مرتبط با وزارت علوم هم بيومکانيک ورزشي، نانو فناوري- نانو مواد، مجموعه مهندسي فناوري اطلاعات IT، مهندسي شيمي- بیوتکنولوژی و داروسازی است.

 منابع کنکور بيوالکتريک، بيومواد و بيومکانيک چيست؟

مقدمه‌اي بر مهندسي پزشکي دکتر تهامي يا دکتر نجاريان، صانعي و دکتر طباطبايي، حفاظت الکتريکي دکتر خليل زاده، فيزيک پزشکي تأليف جان کامرون يا عباس تکاور، سيگنال‌ها و سيستم‌ها آلن اپنهام، نظريه اساسي مدارها و شبکه‌ها، جلد اول و دوم چارلز دسور ترجمه دکتر جبه‌دار مارالاني، مباني الکترونيک دکتر مير عشقي، تحليل و طراحي مدارها تقي شفيعي، کتاب دوجلدي بيومکانيک سوزان جي هال ترجمه سيامک نجاريان، فيزيولوژي گايتون، جزوات کنکوري مهندس ملک، آناتومي به زبان ساده دکتر نيکروش، فيزيولوژي و آناتومي در مهندسي پزشکي کشوري، مقدمه‌اي بر بيولوژي و طراحي زيست مواد جهت کاربرد در پزشکي ترميمي، مقدمه‌اي بر زيست مواد محمد رفيعي نيا، مقدمه‌اي بر اصول کل مهندسي بافت دکتر اکبر کارخانه، مهندسي استخوان و غضروف دکتر محمد اعظمي.

شما دو اختراع تحت ‌عنوان صندلي توان‌بخشي عضلات کف لگن و ميکرو دريل جراحي تنگي نخاع داشتيد. کمي بيشتر در مورد اين اختراع‌ها توضيح دهيد.

در حال حاضر من حدود 20 اختراع تا مرحله گواهي موقت و استعلام دارم و مشغول کار بر روي آن‌ها هستم. دو اختراع ذکر شده به ثبت نهايي و قطعي رسيدند. روند ثبت اختراع در ايران متأسفانه به‌شدت زمان‌بر است؛ هيچ اختراعي در زماني کمتر از يک سال و نيم، ثبت نمي‌شود. من ابتدا در مسير ثبت اختراع، همکاران خوبي نداشتم و به ‌شدت ضربه خوردم و فرصت‌ها و اختراعاتي را از دست دادم. درباره ميکرودريل جراحي تنگي نخاع با آقاي دکتر حامد ريحاني، جراح مغز و اعصاب و آقاي دکتر ميلاد مهرابيان رزيدنت سال آخر جراحي اعصاب همکاري داشتم که در نهايت از نتيجه آن بسيار راضي بودم؛ اما تجربه در اين زمينه به من ثابت کرد که شراکت با افراد در کارهاي مهم مستلزم دقت و بررسي فراوان است. سپردن کار ثبت اختراع به وکيل و پرداخت هزينه‌هاي زياد، اشتباه است. هزينه ثبت اختراع در ايران، نهايت پنجاه هزار تومان است و هزينه داوري هم بين 200 تا 700 هزار تومان است و من افراد زيادي را ديده‌ام که متأسفانه مبالغ بالايي را به افراد سودجو پرداخت کرده‌اند و درنهايت نتيجه‌اي هم حاصل نشده است.

اکنون روي چه محصول و ايده‌اي متمرکز شده‌ايد؟

من در نظر دارم مسواکي براي بيماران بستري در بخش مراقبت‌هاي ويژه به ‌خصوص مبتلايان به بيماري‌هاي تنفسي مانند کرونا اختراع کنم.

پس از اين همه تلاش و خدماتي که انجام داده‌ايد تمايل داريد زندگي فردي و حرفه‌اي خود را به چه سمت و سويي جهت دهيد؟

حقوق و جايگاه مهندسان پزشکي در ايران مورد بي‌توجهي مسئولان قرار گرفته است و متأسفانه در اين خصوص عليرغم تلاش‌ها و پيگيري‌هاي زيادي که خودم نيز در وزارتخانه داشتم به اين نتيجه رسيدم که به کارکردن و پيشرفت در هرجايي غير از ايران فکر کنم.

اوقات فراغت خود را چگونه مي‌گذرانيد؟

 هر هفته سعي مي‌کنم يک جلسه کلاس اريال يوگا شرکت کنم، همچنين تماشاي سريال‌هاي زبان اصلي براي تقويت زبان را نيز در برنامه اوقات فراغت خود قرار داده‌ام.

اگر جاي يکي از مسئولان کشور بوديد براي آينده‌ رشته مهندسي پزشکي چه مي‌کرديد؟

همان‌طور که اشاره کردم در راستاي ارتقاي جايگاه شغلي مشخص براي اين رشته و از همه مهم‌تر، جايگاه مسئولين فني مي‌کوشيدم که متأسفانه اکنون در بدترين شرايط کاري و حقوقي به سر مي‌برند. همچنين نظارت بيشتري بر روي حضور مسئولين فني در شرکت‌ها و مراکز درماني با کارايي واقعي و حقوق و مزاياي مناسب در شان مهندس پزشکان داشتم. همان‌طور که مي‌دانيد در شرايط کنوني، فقط مدرک مسئول فني به صورت غير حضوري و بدون بيمه اجاره داده مي‌شود و در بهترين حالت نيز حقوقي ناچيز به آن مهندس پزشک پرداخت مي‌شود که واقعاً جاي تاسف و نگراني دارد و قطعاً پيامدهاي خوبي نيز نخواهد داشت.

سخن آخر…

بکوشيد در زندگي به خودتان کمک کنيد و فردي مؤثر باشيد. منتظر نباشيد کسي زندگي و شرايط کاري شما را تغيير دهد. از کوچک‌ترين قدم‌ها شروع کنيد، حتي اگر صدبار شکست خورديد بازهم ادامه دهيد و مسير بهتري پيدا کنيد. من سعي مي‌کنم معلم مؤثري باشم و شما سعي کنيد آدم خوب داستان زندگي خودتان باشيد و درنهايت، دستتان در دست خدا.