گفتگو با خانم دکتر ميديا خادمي مهندس پزشک و استاد حوزه طراحي بيولوژيک؛ هنوز به شبيه‌سازي فرآيند جراحي يا تخمين طرح درمان به‌صورت جدي و عملياتي نگاه نشده ‌است

دکتر ميديا خادمي دانش‌آموخته رشته مهندسي پزشکي گرايش بيومکانيک در هر سه مقطع کارشناسي، کارشناسي ارشد و دکتري است. وي که متولد 1369 است از سال 1389 تاکنون تحصيلات دانشگاهي را بسيار جدي دنبال کرده ‌است و همواره تحصيل را بخشي از زندگي خود مي‌داند.

باوجود اينکه ميديا خادمي، تجربه کار در حوزه‌هاي گوناگون رشته مهندسي پزشکي را در رزومه خود دارد، اما در تمام مقاطع تحصيلي روي مدل‌سازي و طراحي سيستم‌هاي بيولوژيکي تمرکز کرده ‌است؛ چراکه براي کسب جايگاه بالا در رتبه‌بندي شغلي، مهارت‌هاي يک مهندس پزشک نقش بيشتري در کسب موفقيت‌ دارد تا مدارک شايد بي‌استفاده! هرچند براساس صحبت‌هاي خادمي، ادامه تحصيل در مقاطع بالا براي موفقيت شغلي يک مهندس پزشک امري ضروري است. دکتر خادمي از جمله چهر‌ه‌هاي جوانِ موفق در هر دو حوزه تحصيلات و کسب‌وکار است.

   دليل انتخاب رشته مهندسي پزشکي براي شما چه بود؟

روزي که وارد دانشگاه شدم اصلاً شناخت کاملي از رشته مهندسي پزشکي نداشتم و نمي‌دانستم چه انتظاري بايد از دانشگاه داشت تا اين‌که در سال 90 به اتفاق دوستان هم ورودي انجمن علمي مهندسي پزشکي دانشگاه آزاد تبريز را تأسيس کرديم. ما در اين انجمن يکسري کميته‌ تشکيل داديم و توانستيم درخواست‌ها و ظرفيت‌هاي علمي همکلاسي‌ها و اساتيد مجموعه دانشگاهي خود را جذب کنيم. اين شد که من هرروز نسبت به انتخاب رشته‌ام اميدوارتر و خوشحال‌تر مي‌شدم و مي‌کوشيدم پايه علمي خوبي داشته باشم و هر آنچه را براي ورود به بازار کار ضروري بود بياموزم.

   تاکنون وارد چه حوزه‌هاي کاري شده‌ايد و چه تجربه‌هايي کسب کرده‌ايد؟

فرآيند کاري من از سال 90 با مهندسي فروش شروع شد و هم‌زمان جزء اعضاي هيئت‌مديره انجمن مهندسي پزشکي دانشگاه آزاد تبريز در دوره ليسانس نيز بودم. انجمني که سال 92 به‌عنوان برترين انجمن کل دانشگاه‌هاي آزاد اسلامي برگزيده شد و مسئوليت دپارتمان کميته علمي انجمن را به عهده گرفتم. من از دوران کارشناسي، شروع به آموختن و طراحي کاربرد نرم‌افزارهاي تخصصي مهندسي پزشکي در دانشگاه‌هاي داخلي و خارجي کردم. پروژه کارشناسي من تحليل ديناميک و استاتيک دندان نيش بود که با کمک ليزر يک دندان واقعي را به 324 لايه برش زدم، مدل‌سازي کردم و آناليز آن را انجام دادم. در همان دوران دو مقاله براي کنفرانس داخلي نوشتم. بعد از سپري کردن چند دوره‌ پيشرفته نرم‌افزاري، وارد مقطع کارشناسي ارشد شدم و پروژه ارشدم را در دانشگاه اميرکبير و در زمينه نيروهاي لازم جهت اصلاح اسکوليوز به راهنمايي جناب آقاي دکتر ناصر فتورايي که آن زمان رئيس دانشکده مهندسي پزشکي اميرکبير نيز بودند، پيش بردم. در چند شرکت، نماينده علمي، مشاور ثبت کالاي توليدي و مسئول ارشد واحد تحقيق و توسعه بودم. از جذاب‌ترين کارهاي دوران کاري‌ من، انجام تمام فرآيندهاي اداري و تنظيم Feasibility Study (بررسي اجرايي بودن پروژه از لحاظ فني و مالي) توليد دستگاه فتال مانيتورينگ بود. سال 95 از پروژه خود در دانشگاه آزاد تهران شمال دفاع و  از همان دوران انتهايي دوره ارشد و با شروع دوره دکتري ارتباطم با جراحان ارتوپدي، مغز و اعصاب و دندان‌پزشکان در حوزه مقالات و کارهاي اجرايي طراحي بيولوژيک و توليد بيشتر شد. هم‌زمان با تحصيل در دوره دکتري و تدريس دروس تخصصي در دانشگاه، دانش خود را نسبت به فرآيند طراحي در دسته‌بندي‌هاي مختلف طراحي حوزه پزشکي تکميل کردم، مهرماه سال 97 موفق به بازگشايي مجموعه آموزشي و اجرايي برند BiomediCAM شدم. با پيشرفت مجموعه و شناخت نياز جامعه مهندسان پزشک در حوزه طراحي و ايجاد ارتباطات بين المللي و گسترش همکاري با اعضاي توانمند، اول ارديبهشت ماه امسال (1399) برند جديد مجموعه با عنوان BiomediCAD را رونمايي و رسالت کاريمان را معرفي کرديم.

  با توجه به تجربه کاري شما در حوزه‌هاي گوناگون مهندسي پزشکي، پروسه ثبت يک شرکت از صفرتا صد چيست؟

اين بستگي به هدف شما از ايجاد يک شرکت و تصميم شما به انتخاب نوع شرکت و اساسنامه کاري آن دارد. دسته‌بندي‌هاي مختلفي از شرکت‌ها در حوزه مهندسي پزشکي وجود دارند؛ به طور مثال شرکت‌هاي توليدکننده يا واردکننده محصولات و تجهيزات پزشکي، شرکت‌هاي توزيع کننده اين تجهيزات، شرکت‌هاي خدماتي و شرکت‌هاي تأمين کننده مواد اوليه توليد از جمله اين دسته‌بندي‌هاي هستند. با انتخاب هر کدام از اين مجموعه‌ها نياز به بررسي شرايط ثبت و فعال کردن مجموعه در اداره کل تجهيزات پزشکي داريد. به طور مثال براي ثبت يک مجموعه شرکت توليدکننده، طرح توليدي و طرح توجيه علمي و اقتصادي محصول مورد نظر را بايد به اداره کل تجهيزات و اداره صنعت معدن تجارت تحويل داده و مجوزات لازم براي شروع فرآيند کاري را کسب کنيد. همچنين براي ثبت مجموعه وارداتي در حوزه يک محصول پزشکي نياز به مذاکرات اوليه با توليد کننده اصلي و بررسي نحوه اخذ نمايندگي داريد که باز هم در ادامه براي تأييد کار شما و صدور مجوزات، ارتباط اداري و تعيين صلاحيت با اداره کل تجهيزات پزشکي لازم و ضروري است.

   شرايط کنوني براي ورود دانشجويان مهندسي پزشکي به بازار کار چگونه است؟

گنجايش فضاي کاري در ايران به اندازه تمام کساني که اکنون مشغول به تحصيل در اين رشته هستند وجود دارد. همانطور که مستحضريد يکي از اهداف مهندسان پزشک قرارگيري آن‌ها در کنار کادر درمان و افزايش دقت و کاهش هزينه و زمان است که در حوزه‌هاي مختلف توسعه دستگاه و ابزار پزشکي، مهندسي طرح درمان و … امکان پذير است؛ لذا با گسترش علوم پزشکي و کشف بيماري‌ها و راه‌هاي مختلف درمان و نياز جامعه به درمان، هميشه گنجايش کافي براي ورود مهندسان پزشک توانمند به عرصه کار وجود دارد. بنده با توجه به سابقه تدريس مباحث مهندسي پزشکي فکر مي‌کنم کمتر از 5 درصد دانشجويان مهندسي پزشکي، آمادگي لازم براي کسب مهارت و ورود به بازار کار را دارند و اين نشان از بي‌توجهي آن‌ها و عدم انديشه آينده‌نگرانه به سرنوشت کاريشان دارد. از ديدگاه بنده فرد توانمند هيچگاه بيکاري را تجربه نخواهد کرد به خصوص در رشته فوق‌العاده مهندسي پزشکي.

يک مهندس پزشک مي‌تواند در تمام حوزه‌هاي کاري اعم از کارشناس فروش، مسئول واحد تحقيق و توسعه، کارشناس تجهيزات پزشکي بيمارستان، هيئت علمي و حوزه آکادميک، ناظر فني حوزه توليد توزيع يا واردات، رباتيک پزشکي، طراحي حوزه بيولوژيک، نماينده علمي محصول و پشتيباني نصب و راه اندازي آن، امور اداري در وزارت بهداشت و اداره کل تجهيزات يا شرکت‌ها و با هدف ارتقا سيستم سلامت ورود پيدا کند. از ديد بنده انتخاب حوزه کاري ارتباط عميقي به گرايش تحصيلي فرد ندارد چرا که آموخته‌هاي تئوري دانشگاه نهايتاً 20 درصد فضاي ذهن فرد را براي ورود به بازار کار آماده مي‌‌کند. پيشنهاد مي‌کنم عزيزان جوياي کار در اين حوزه براي انتخاب يک حرفه به علايق، توانايي‌ها و مهارت‌ها و امکانات خود رجوع کنند.

  خانم دکتر شما تحصيلات تکميلي در اين رشته را پيشنهاد مي‌کنيد؟

رشته مهندسي پزشکي در تمام دنيا جايگاه ممتازي دارد. به نظر من گستردگي حوزه کاري در اين رشته و ارتباط مستقيم با جامعه درماني، اين رشته را بسيار متمايز و ارزشمند کرده‌ است. از اين ‌رو ادامه تحصيل در اين فضا بسيار حائز اهميت است تا به ارتقاء دانش و افزايش سطح دانش کاربردي مهندس پزشک براي اجراي رسالت کاري خود که خدمت به جامعه پزشکي است، بيانجامد.

وضعيت امروزه دانشگاه‌هاي کشور که رشته مهندسي پزشکي در آن‌ها ارائه مي‌شود نسبت به زمان تحصيل بنده از نظر آگاهي اساتيد، پيشرفت بسياري داشته ‌است؛ به طور مثال طي ده سال گذشته که بنده دانشجوي کارشناسي بودم، اساتيدي از گروه مادر مثلاً از مکانيک براي مهندسي پزشکي گرايش بيومکانيک داشتيم که دروس پايه علوم مهندسي را تدريس مي‌کردند. هرچند آن بزرگواران در درس و رشته خود بسيار متخصص بودند اما زمينه مطالعاتي و تخصصي در مهندسي پزشکي نداشتند و عملاً امکان ارتقا سطح علمي دانشجويان در زمينه رشته مهندسي پزشکي فراهم نبود. ولي اکنون با افزايش فارغ التحصيلان مقاطع تحصيلات تکميلي رشته مهندسي پزشکي، شمار اساتيد آگاه به علم مهندسي پزشکي و کاربرد اين علوم در زمينه کاري و دسترسي دانشجويان و علاقه مندان اين رشته براي استفاده از علم و تجربه افراد موفق و صاحب‌نظر نيز افزايش يافته ‌است.

   در ايام کرونا به چه کاري مشغول بوديد؟ توانستيد کلاس‌هاي آموزشي داشته باشيد؟

يک روز در اواخر اسفند ماه پارسال، پادکستي درباره بيماري کوويد 19 گوش مي‌دادم که از راه‌هاي پيشگيري از ابتلا به آن، علائم آن و طول دوره بيماري صحبت مي‌شد، در ميان کلام گوينده اين جمله‌ ذهن من را مشغول کرد که «براي زندگي راحت‌تر و توان تحمل اين شرايط سعي کنيد سبک زندگيتان را حداقل براي 6 ماه آينده تغيير دهيد».  اين تغيير در آن برهه سکون و تعطيلي اکثر مشاغل به نظرم لازم بود، هر کسي در آن دوران تغيير را انتخاب کرد توانست چيزهايي را تجربه کند که تا به آن روز زمان اجرا يا موقعيتش فراهم نبود. من شروع به نوشتن ليست تخصص‌هاي خود کردم، کارهايي که تا قبل از اين اتفاق همزمان انجام مي‌دادم و کوشيدم براي ادامه دادن آن‌ها راه حلي بيابم که در بستر فضاي مجازي امکان اجرايي شدن آن فراهم شود. در واقع اين کار هم بار رواني حاکم بر ذهنم را که ناشي از اين بيماري ناشناخته بود کاهش مي‌داد  و هم امکان ادامه مسير کاري و کسب تجربه‌هاي جديد را مي‌داد. در نهايت با برنامه‌ريزي، سعي و خطا و همراه شدن عده‌اي از دوستان و دانشجويانم برنامه يک ساله کار در فضاي مجازي را در قالب يک طرح منسجم نوشته و مجموعه BiomediCAD را استارت زديم. رسالت اين مجموعه تصميم بر استفاده از پتانسيل اعضاي مجموعه در جهت افزايش توانمندي همراهانمان شد.

   کار آموزش مجموعه  BiomediCAD در فضاي مجازي چگونه پيش مي‌رود؟

ما در اين مدت متوجه شديم که آموزش آنلاين هم مانند هر کار ديگري براي تأثير‌گذاري مثبت، مستلزم پيروي از اصول و آداب خاصي است.. از ديگر نکات مهم آموزش و ارتباط کاري در بستر فضاي مجازي مي‌توان به پشتيباني علمي افراد اشاره کرد و درک اين موضوع که به همان اندازه که تدريس آنلاين از تدريس حضوري دشوارتر و پر‌چالش‌تر است، يادگيري در فضاي مجازي هم کار سختي است. اعضاي مجموعه BiomediCAD در پاسخگويي و راهنمايي دوستاني که با ما ارتباط مي‌گيرند بسيار صبور هستند و در روند تفسير موضوعات دوره‌هاي آموزشي و توضيح سرفصل‌ها و کاربردهاي دوره  آماده شده براي افراد کوتاهي نمي‌کنند تا افراد با بررسي کامل دوره، تصميم نهايي را اخذ کنند و در صورت تمايل به همراهي، پيگير کار آن‌ها و هماهنگ کردن تمامي شرايط برگزاري کلاس با عزيزان خواهيم بود تا امنيت خاطري بابت يادگيري بدون مشکل داشته باشند.

  خانم دکتر لطفاً چند نمونه از نرم‌افزارهاي تخصصي اين حوزه را نام ببريد.

Mimics, 3-Matic, 3shape, Exocad, CATIA, Solidworks, Proplan, Abaqus, HyperMesh, Ansys, Fluent, Matlab, Opensim

   کاربرد اين نرم‌افزارها چيست؟

درواقع براي مدلسازي بيولوژيک در حالت کلي يا Customize از دسته نرم افزارهاي CAD استفاره مي‌کنيم و براي بحث تحليل و بررسي شرايط مدل از نظر مهندسي طي يک بيماري يا روند تشخيص و درمان از دسته نرم افزارهاي تحليلي بهره‌ مي‌گيريم. هر کدام از اين نرم افزارها بسته به تخصصي که فرد انتخاب مي‌کند و انواع دسته‌بندي طراحي متفاوت هستند و نيازي نيست که عزيزان براي شروع و اجراي کار تمامي آن‌ها را آموزش ببينند.

  نحوه طراحي و نوع توليد پروتز يا ايمپلنت‌هايي که مي‌سازيد چه مقدار اهميت دارد؟

همانطور که مي‌دانيم پروتزها جايگزين هندسه يا عملکرد يک عضو يا يک بخش از بدن هستند و فرآيند طراحي و توليد متفاوتي دارند. ولي به دليل ايمپلنت شدن آن‌ها داخل بدن بايد از جنس مواد زيست‌سازگار مثل تيتانيوم گريد پزشکي يا متبور باشند. همچنين براي هندسه آن‌ها نيز در نظر گرفتن تشابه شکل پروتز با بافت اوليه بسيار حائز اهميت است. از اين رو امروزه تلاش براي طراحي Customize آن‌ها و توليد به روشي است که حين جاگذاري داخل بدن بهترين عملکرد را با کم‌ترين ميزان آسيب داشته باشند. امروزه دنيا به سمت طراحي بافت‌هاي کاملاً منطبق از نظر هندسه و توليد آن‌ها از سلول‌هاي خود فرد توسط 3D Bio Printer ها در حرکت است.

  خانم دکتر، شما در کنار فعاليت‌هاي متعددي که داشتيد، مولف چند کتاب تخصصي نيز بوده‌ايد که براي اولين بار چاپ شدند. لطفا عناوين آن‌ها را ذکر کنيد.

كتاب Mimics (انتشارات شريف كدكم به مديريت دكتر متقي پور هيت علمي شريف) بود که نگارش آن 7 ماه زمان برد. همچنين كتاب چاپگرهاي زيستي در مدت 7 ماه و كتاب 3-Matic و CATIA نيز در مدت يک‌سال به نگارش در آمده و توسط انتشارات جهاد دانشگاهي دانشگاه اميركبير چاپ شدند.

   در پايان، به نظر شما چالش‌هاي صنعت مهندسي پزشکي کشور چيست؟

از آنجا که طي اين سال‌ها با کسب تجربياتي هر چند کوچک نهايتاً مسير کاري و تحصيلي خود را انتخاب کرده‌ام اما هنوز خود را در جايگاهي نمي‌بينم که از صنعت و چالش‌هاي آن يا از کاستي‌هايي صحبت کنم که علت آن را نمي‌دانم. بنده چون در بخش اداري و تصميم‌گيري‌هاي حوزه سلامت کشور هيچگاه ورود نداشتم تنها مي‌توانم اين چنين اظهار نظر کنم که اگر به تمام ابعاد تخصصي و کاري مهندسان پزشک به يک ميزان بها داده شود، قطعاً افراد متخصص در زمينه کاري بنده امکان ارتقا سطح سلامت و فرآيند درمان را به لحاظ کيفي و کمي خواهند داشت. حوزه کاري مهندسان پزشکي در ايران، بيشتر به عيب‌يابي و تعميرات تجهيزات پزشکي و اپراتوري دستگاه‌ها معطوف شده ‌است و اين استفاده از تمام ظرفيت مهندسين پزشک کشور نيست.

مهم‌ترين کاري که يک مهندس پزشک انجام مي‌دهد، اندازه‌گيري پارامترهاي باليني است. اين کار در بسياري از مباحث تشخيص، درمان و تعيين فرايند طرح درمان پيش از جراحي مي‌تواند بسيار کمک‌کننده باشد. اما متاسفانه اجراي اين مهم در بيمارستان‌هاي کشور ما تنها در حد طرح پژوهشي است. درواقع هنوز به شبيه‌سازي فرآيند جراحي يا تخمين طرح درمان به‌صورت جدي و عملياتي نگاه نشده ‌است.