از جمله روش‌هايي که به طور گسترده در کلينيک‌هاي فيزيوتراپي توسط فيزيوتراپ‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرد اولتراسوند تراپي و شاک ويو تراپي هستند. اولتراسوند تراپي يکي از جديدترين روش‌هاي درماني در فيزيوتراپي است. پيشرفت علم و تکنولوژي باعث ايجاد مسيرهاي نويني در علم پزشکي شده است. مسيرهايي که درمان بسياري از بيماري‌ها را آسان تر مي‌کند. اولتراسوند تراپي يکي از روش‌هايي است که از پيشرفت علم مکانيک حاصل شده است. همچنين يکي از جديدترين روش‌ها براي درمان اختلالات اسکلتي-عضلاني، استفاده از امواج شاک ويو است. شاک ويو، امواج پر قدرت، با انرژي زياد و دامنه بالا هستند و همانند اولتراسوند، جزو امواج صوتي به شمار مي‌آيند. در اين تحقيق سعي بر آن است که در مورد اولتراسوندتراپي و شاک ويو تراپي و فوايد و مزاياي آن در درمان بيماري ها مطالبي عنوان شود.
با پيشرفت علم و تکنولوژي در عرصه صنعت، دامنه استفاده از اين علوم در زمينه پزشکي نيز به صورت روزافزون افزايش يافته است تا جايي که براي درمان برخي از بيماري‌ها از علومي مانند فيزيک در روند درمان استفاده مي‌شود. اولتراسوند درماني به عنوان يکي از روش‌هاي درماني که در آن از علم فيزيک و دستگاه‌هاي پيشرفته استفاده مي‌شود، از سال 1940 ميلادي در زمينه فيزيوتراپي مورد استفاده قرار گرفت و با توجه به نتايج مطلوبي که حاصل شد، به مرور استفاده از اين روش در درمان بيماري‌هاي بيشتري مورد مطالعه و بررسي قرار گرفت.
فيزيوتراپ‌ها از روش‌ها و ابزارهاي درماني مختلفي براي کمک به کاهش درد و التهاب و در نهايت بازيابي عملکرد اندام‌هاي بيمار استفاده مي‌کنند. از روش‌هاي درماني که به طور گسترده توسط فيزيوتراپ‌ها در کلينيک فيزيوتراپي مورد استفاده قرار مي‌گيرد، اولتراسوند و شاک ويو است. در اين نوع دستگاه اولتراسوند، از امواج مکانيکي صوت استفاده مي‌شود تا در بافت لرزش ايجاد شود. تفاوت اين دستگاه با اولتراسوند تشخيصي در اين است که در دستگاه اولتراسوند تراپي، تصويري ايجاد نمي‌شود، بلکه لرزشي ايجاد مي‌شود که به بافت منتقل مي‌شود. امواج صوتي که توسط گوش انسان قابل شنيدن است، در فرکانس بين 20 هرتز تا 20 کيلوهرتز عمل مي‌کنند در حالي که امواج صوتي اولتراسوند داراي فرکانس لرزشي 1 تا 3 مگاهرتز هستند. عمق نفوذ تقريبي آن‌ها به بافت به اين صورت است: 3 مگاهرتز تا عمق 1 الي 2 سانتيمتري نفوذ مي‌کند در حالي که 1 مگاهرتز تا عمق 2 الي 5 سانتيمتري نفوذ مي‌کند. کاربرد اولتراسوند مي‌تواند از طريق دو مکانيسم متفاوت تاثيرات فيزيولوژيکي در بافت ايجاد کند: تاثيرات دمايي و تاثيرات غير دمايي.
معرفي اولتراسوندتراپي
اولتراسوندتراپي يک روش درماني است که در آن از امواج صوتي با فرکانس بالا استفاده مي‌شود. امواج صوتي با فرکانس بالا مي‌توانند به بهبود آسيب ديدگي‌ها کمک کنند. اولتراسوند در فيزيوتراپي در مواردي که بافت نرم مانند عضلات، فاشيا، بورس و تاندون‌ها دچار آسيب‌ديدگي شده باشند مي‌تواند التهاب و درد را کاهش داده و روند بهبودي را تسريع کند.
اولتراسوند يک نوع انرژي مکانيکي است. ما ارتعاشات مکانيکي در فرکانس‌هاي بالا را به عنوان صدا مي‌شناسيم. فرکانس صداي انسان حدود بين 15 تا 20 هرتز است. معمولا فرکانس‌هاي بالاتر از اين مقدار به عنوان اولتراسوند شناخته مي‌شوند. فرکانس مورد استفاده در اولتراسوندتراپي بيش از 1 مگا هرتز (1 ميليون هرتز) است.
وقتي يک سلول در معرض اين مقدار موج صوتي قرار مي‌گيرد تمايل دارد با امواج صوتي حرکت کند. چون امکان حرکت براي سلول‌ها وجود ندارد مقاومت کرده و در جاي خود نوسان مي‌کند. واضح است که اين گونه نوسان‌هاي شديد باعث ايجاد گرما در بافت‌هاي سلولي مي‌شود. با اين که هدف اصلي اولتراسوند تراپي توليد حرارت در بافت‌ها نيست اما اين پديده اتفاق خواهد افتاد.
حداکثر جذب انرژي تا عمق 2 الي 3 سانتيمتري پوست اتفاق مي‌افتد. هرچه بيشتر در پوست فرو برويم شدت اولتراسوند کمتر خواهد شد. اين امواج توسط رباط‌ها، تاندون‌ها و فاشيا‌هاي کشيده شده در بدن جذب مي‌شوند. اولتراسوندتراپي به طور معمول بر اساس دو اثر مختلف کار مي‌کند؛ درمان از طريق حرارت و استفاده‌هاي غير حرارتي.
اثرات حرارتي و غير حرارتي اولتراسوندتراپي
اولتراسوند اغلب براي ايجاد حرارت عميق در بافت‌هاي بدن استفاده مي‌شود. گردش خون در تاندون‌ها، عضلات يا رباط‌ها با گرم شدن بافت‌ها افزايش پيدا مي‌کند، که به فرايند بهبودي کمک مي‌کند، همچنين گرماي ايجاد شده موجب کاهش درد خواهد شد.
گرما براي افزايش کشش عضلات و تاندون‌هايي که ممکن است تنگ شده باشند نيز استفاده مي‌شود. اگر فردي درد شانه دارد و مشکوک به سندروم شانه يخ زده باشد، فيزيوتراپيست ممکن است پيش از تجويز حرکات ورزشي و کششي از اولتراسوند براي کمک به بهبود بافت‌ها در اطراف شانه استفاده کند. اولتراسوندتراپي مي‌تواند به بازگرداني توانايي‌هاي شانه و دست‌ها کمک کند.
اولتراسوندتراپي به بدن انرژي وارد مي‌کند. اين انرژي باعث ايجاد حباب‌هاي ميکروسکوپي گازي در اطراف بافت‌ها مي‌شود. اين حباب‌ها يک نوع حرکت انقباضي و انبساطي در بافت به وجود مي‌آورند. تجربه ثابت کرده است که انبساط و انقباض اين حباب‌ها باعث سرعت بخشيدن به فرآيند التيام آسيب ديدگي‌ها و زخم‌ها مي‌شود.
به اين پديده «کاويتاسيون» نيز گفته مي‌شود. به طور کلي دو نوع کاويتاسيون در بدن وجود دارد. کاويتاسيون پايدار و ناپايدار. کاويتاسيون پايدار زماني است که فيزيوتراپيست از دستگاه اولتراسوندتراپي بر روي بدن استفاده مي‌کند. در واقع کاويتاسيون پايدار کنترل شده است. کاويتاسيون ناپايدار کنترل نشده است و مي‌تواند براي بدن خطرناک باشد. به همين دليل توصيه مي‌شود اولتراسوند تراپي حتما تحت نظارت يک فيزيوتراپيست متخصص انجام شود.
نحوه اولتراسوندتراپي
اولتراسوند با يک دستگاه داراي مبدل اولتراسوند (پروب؛ يا همان دسته توليدکننده امواج اولتراسوند) انجام مي‌شود. روش کار به اين شکل است که ابتدا مقدار کمي ژل به ناحيه تحت درمان بدن ماليده مي‌شود سپس دکتر فيزيوتراپ به آرامي پروب را به شکل دايره‌هاي کوچکي روي بدن بيمار حرکت مي‌دهد. دکتر فيزيوتراپ مي‌تواند از طريق تغيير تنظيمات دستگاه اولتراسوند، عمق نفوذ امواج اولتراسوند را کنترل کرده يا شدت اولتراسوند را تغيير دهد. در هر مرحله از درمان از تنظيمات متفاوتي استفاده مي‌شود. معمولا، بسته به اندازه مساحت عضو مورد نظر، اولتراسوندتراپي 3 تا 5 دقيقه زمان مي‌برد.
معمولا بيمار در حين اولتراسوند تراپي چيزي حس نمي‌کند، البته در برخي موارد ممکن است در ناحيه تحت درمان کمي احساس گرمي يا خارش وجود داشته باشد. به هر حال، اگر بيمار جدا از حس سردي ژل، بر روي پوست خود چيز ديگري حس نکرد جاي تعجب نيست اما اگر ناحيه تحت درمان نسبت به تماس بسيار حساس باشد، ممکن است با عبور پروب از روي آن، بيمار کمي احساس ناراحتي کند. در هر صورت، درمان با اولتراسوند تراپي نبايد دردناک باشد.
کاربردهاي اولتراسوند
از اولتراسوند تراپي در موارد زير استفاده مي‌شود:
بر طرف کردن جاي جوش خوردگي زخم‌ها (بافت اسکار) و رفع چسبندگي آن‌ها به بافت‌هاي زيرين
کاهش التهاب، ورم و رسوبات کلسيم
ايجاد حرارت عمقي متمرکز در يک ناحيه، جهت شل کردن عضلات دچار اسپاسم (بسيار عميق‌تر از آنکه بتوان با استفاده از يک کيسه داغ آن را تحت تأثير قرار داد يعني تا عمق 5 سانتيمتري)
افزايش قابليت کشش بافت‌هاي نرم پيش از انجام حرکات کششي يا تمرينات ورزشي
کمک به بهبود در سطح سلولي
سرعت بخشيدن به سوخت و ساز و بهبود جريان خون
کاهش تحريک ريشه‌هاي عصبي
در شدت‌هاي پايين مي‌تواند سرعت بهبود استخوان‌ها را افزايش دهد
افزايش ميزان جذب دارو از طريق پوست با استفاده از روش فونوفورزيس
کاربردهاي کلينيکي دستگاه اولتراسوند
جوان سازي پوست
از عواملي که مردم به اين نوع درمان روي مي‌آورند شاداب سازي پوست است.
آسيب هاي تاندوني
استفاده از اشعه دستگاه اولتراسوند از عوامل بسيار موثر در آسيب هاي تاندوني است.
جذب کلسيم
مي‌تواند سبب کاهش درد و بهبود عملکرد و جذب رسوب کلسيم شود.
کنترل درد
دستگاه اولتراسوند مي‌تواند سبب افزايش گردش خون يا تسريع روند التهاب و ترميم بافت‌هاي درگير شود.
ميخچه
کاربرد دستگاه اولتراسوند در کف پا در درمان عوارض پا همانند التهاب فاشياي پلانتار، ميخچه و متاتارسالژيا شايع است.
ترميم شکستگي‌ها
اولتراسوند در دو هفته اول بعد از آسيب به استخوان مي‌تواند سبب افزايش جوش خوردگي استخوان شود.
کشش بافت نرم کوتاه شده
گرماي عمقي ايجاد شده توسط اولتراسوند براي تاثير بهتر و مفيدتر مي‌تواند با کشش دستي و مکانيکي توام شود.
زخم هاي پوستي
اولتراسوند براي ترميم زخم بر روي پوست سالم اطراف زخم 3 بار در هفته به مدت 4 هفته استفاده مي‌شود و موثر است.
اثربخشي اولتراسوندتراپي
تاثير عملکرد اولتراسوند در درمان بيماري‌هاي مختلف، متفاوت است به طوري که براي هرکدام از بيماري‌ها، بدن واکنش متفاوتي به امواج تابيده شده نشان مي‌دهد. در ادامه به برخي از تاثيرات اولتراسوندتراپي و نحوه تاثيرگذاري آن در بدن اشاره شده است.
آنژيوژنز يا رگ زايي
اثر مکانيکي اولتراسوند متمرکز شده مي‌تواند در سلول‌هاي اندوتليال اثر متقابل ايجاد کرده و باعث رگ زايي شود – فرآيندي که در آن عروق خوني جديد از عروق از پيش موجود شکل مي‌گيرند.
انسداد و انعقاد رگ‌هاي خوني
با استفاده از اولتراسوند متمرکز شده با قدرت و انرژي بالا مي‌توان عروق خوني را با استفاده از حرارت منعقد يا مسدود کرد.
از بين بردن لخته خون
انرژي مکانيکي ناشي از دستگاه اولتراسوند متمرکزشده مي‌تواند باعث لرزش اطراف خون لخته شده بشود. اين لرزش باعث شکست لخته خون شده يا آن را براي واکنش به درمان‌هاي دارويي آماده مي‌کند.
ايمونومدولاسيون
اولتراسوند مي‌تواند فعاليت‌هاي عصبي را بدون آسيب ديدن ساختارهاي عصبي تحريک يا قطع کند. با استفاده از اولتراسوند پالسي کم انرژي مي‌توان پالس‌هاي عصبي را تحريک کرده يا آن‌ها را معکوس و قطع کرد. اين اثر بالقوه مي‌تواند حملات صرع را قطع کرده و انقباضات عضلاني را تحريک کند.
حساسيت‌زايي نسبت به شيمي‌درماني
با حرارت دادن به تومورها مي‌توان آن‌ها را براي شيمي‌درماني آماده کرد که به اين اثر، حساسيت‌زايي گفته مي‌شود. حساسيت‌زايي مي‌تواند انتقال عامل‌هاي شيميايي تومور را افزايش داده و اثر موضعي آن‌ها را بهبود دهد در حالي که با کاهش دوز مورد نياز براي دست‌يابي به مزاياي باليني، آسيب‌ديدگي سيستماتيک هم کم مي‌شود.
سونودايناميک تراپي
برخي عوامل شيميايي باعث مرگ طبيعي سلول‌هايي مي‌شوند که در معرض برخي طول موج‌هاي نوري يا اولتراسوند قرار مي‌گيرند. تصور بر اين است که اين مکانيزم با توليد نوعي اکسيژن واکنشي و راکتيو در سلول‌هايي که در معرض عوامل حساس به نور هستند، عمل مي‌کند.
کاشت سلول هاي بنيادي
اثر مکانيکي اولتراسوند متمرکزشده قابليت بهبود لانه گزيني، نفوذپذيري و حفظ سلول‌هاي بنيادي در ناحيه هدف را دارد. اين اقدام از طريق افزايش حالت چسبندگي سلولي مولکول‌ها و ترشح جذب‌کننده‌هاي شيميايي انجام مي‌شود.
انقباض عروقي
زماني که اولتراسوند متمرکزشده در عروق خوني با ارسال پالس‌هاي کوتاه اختلال ايجاد مي‌کند، به طور موقتي قطر عروق خوني کاهش مي‌يابد. به طور مشابه اثر حرارتي اولتراسوند متمرکز شده مي‌تواند انقباض عروقي بلندمدت ايجاد کند تا ناهنجاري‌هاي عروقي را درمان کند.
مزاياي اولتراسوندتراپي
به کار گيري روش اولتراسوند تراپي داراي 3 مزيت اصلي است. اولين مزيت آن تسريع روند بهبودي از طريق افزايش جريان خون در ناحيه تحت درمان است. دومين مزيت آن کاهش درد از طريق کاهش ورم و خونريزي است. سومين مزيت ماساژ ملايم عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها در ناحيه تحت درمان است، چون هيچ کشش يا آسيبي به بافت اعمال نمي شود. اين سه مزيت اصلي از طريق دو اثر اصلي اولتراسوند تراپي به دست مي‌آيند؛ اثرات دمايي و غير دمايي.
اثرات دمايي به دليل جذب امواج صوتي ايجاد مي‌شوند. تاثيرات غير دمايي از طريق کاويتاسيون (حفره زايي) و جريان آکوستيک اعمال مي‌شوند. اثر حفره گذاري در نتيجه لرزش بافت ايجاد مي‌شود و باعث تشکيل حباب‌هاي ريزي مي‌شود که لرزش‌ها را به گونه‌اي انتقال مي‌دهند که به طور مستقيم موجب تحريک غشاي سلول‌ها مي‌شود. اين تحريک فيزيکي موجب بهبود اثرات ترميم سلولي ناشي از پاسخ‌هاي التهابي مي‌شود.
فوايد اولتراسوند تراپي در درمان درد
همان‌طور که گفته شد اولتراسوند درد را کاهش مي‌دهد و همچنين ناراحتي‌هاي عضلاني مانند گرفتگي و اسپاسم عضله و آسيب‌هاي ناشي از تنش و فشار را به حداقل مي‌رساند. اين مزايا از حرارت عمقي اولتراسوند به دست مي‌آيند. اين حرارت فشار را از بين مي‌برد و درد عضلات بدن را تسکين مي‌دهد.
پزشکي مدرن از اولتراسوند در طب فيزيکي براي درمان بعضي بيماري‌ها و آسيب ديدگي‌ها مانند شکستگي استخوان استفاده مي‌کند. گرما و امواج اولتراسوند به جوش خوردن سريع شکستگي استخوان کمک مي‌کند. استخوان شکسته در دوران جوش خوردن از نيروي تراکم اولتراسوند پيروي مي‌کند.
درمان آرتروز يکي ديگر از مزاياي استفاده از اولتراسوند در طب فيزيکي است. گرماي اولتراسوند و ارتعاش‌هاي بسيار جزئي آن، سايش را در سطح مولکولي افزايش مي‌دهد و تاثير مثبتي بر بافت به جا مي‌گذارد. اين فرايند و حرارت عمقي ناشي از آن به درمان آرتروز و پوکي استخوان کمک مي‌کند.
مزاياي کاربرد اولتراسوند در طب فيزيکي در بسياري از پژوهش‌ها به اثبات رسيده است. يکي از فوايد استفاده از اولتراسوند در طب فيزيکي درمان درد اندام خيالي است. اکثر افراد مي‌دانند چون اولتراسوند درد عضلاني را تسکين مي‌دهد، براي درمان درد اندام خيالي نيز مفيد خواهد بود.
روش‌هاي اولتراسوند تراپي
تماس مستقيم
در روش اولتراسوندتراپي مستقيم، سر دستگاه روي پوست گذاشته مي‌شود و تنها لايه نازکي از لوسيون يا ژل کوپلينگ بين پروب دستگاه و پوست وجود دارد. نکته‌اي که بايد هنگام تماس مستقيم در نظر گرفت، ميزان بافت نرم روي استخوان است، ناحيه‌هاي استخواني بهتر به درمان جواب مي‌دهند. مراحل انجام روش اولتراسوند تراپي مستقيم عبارتند از:
استعمال مقدار زيادي از واسطه ژل کوپلينگ روي پوست تميز خشک
حرکت دادن مبدل (ترانسديوسر) با الگوي چرخشي يا لمسي ضربه‌اي
افزايش شدت مطابق سطح درمان
هر چرخه، ضربه بايد همپوشاني پنجاه درصدي با قبلي داشته باشد.
بزرگي ناحيه درمان نبايد بيشتر از دو برابر مبدل باشد.
دستگاه را بايد به آرامي حرکت داد. سرعت حرکت سر دستگاه بايد حدود 4 سانتيمتر در ثانيه باشد.
مبدل بايد در تماس با پوست باشد و به طور منظم حرکت داده شود تا بيش از حد داغ نشود و به کريستال آسيب نرسد.
تماس غير مستقيم
چنانچه قرار دادن سر دستگاه اولتراسوند روي پوست ممکن يا مناسب نباشد، روش غير مستقيم به کار برده مي‌شود. پروب در فاصله 1 تا 0٫5 سانتيمتري از پوست نگه داشته مي‌شود و امواج صوتي براي اين فاصله کوتاه در مديومي منتشر مي‌شوند و سپس به بافت مي‌رسند. اين روش براي بخش‌هاي با شکل نامنظم و برجستگي‌هاي استخواني توصيه مي‌شود که پوشش بافت نرم کمي دارند. همچنين از روش غير مستقيم براي درمان ناحيه‌هاي کوچک با سري بزرگ استفاده مي‌شود. درمان غير مستقيم به دو روش غوطه‌وري و استفاده از کيسه آب انجام مي‌شود.
درمان در حالت غوطه‌ور
مراحل انجام درمان اولتراسوند به روش غوطه‌وري عبارتند از:
عضو را در ظرفي پر از آب از جنس پلاستيک، سراميک، لاستيک يا فايبرگلاس قرار دهيد.
پروب اولتراسوند را نيز در آب فرو کنيد و آن را در فاصله 1 تا 0٫5 سانتيمتري از سطح پوست نگه داريد.
در صورت امکان بايد شدت را به ميزان 50 % افزايش داد تا درمان، تاثير لازم را داشته باشد.
پروب اولتراسوند را به آهستگي روي ناحيه مورد نظر حرکت دهيد، اگر حباب‌هاي هوا روي سر دستگاه يا ناحيه درمان جمع شده است، آن‌ها را به سرعت از بين ببريد.
شدت را به حداکثر مقدار تعيين شده برسانيد.
نکته: اکثر دستگاه‌هاي اولتراسوند به گونه‌اي طراحي شده‌اند که بتوان به صورت ايمن از مبدل در آب استفاده کرد.
اولتراسوند تراپي غير مستقيم با استفاده از کيسه آب
مراحل انجام روش اولتراسوندتراپي به روش غير مستقيم عبارتند از:
کيسه را پر از آب کنيد.
هر دو طرف کيسه را با ژل بپوشانيد.
کيسه را روي ناحيه درمان قرار دهيد.
مبدل را روي کيسه بگذاريد.
شدت را به ميزان تعيين شده برسانيد.
کيسه و آب امواج صوتي را منتشر مي‌کند و به بافت زيرين مي‌رساند.
موارد منع استفاده از اولتراسوند
با اين که اولتراسوند تراپي يک روش آسان و بي‌خطر است اما زماني که در بافت اشتباه به کار برده شود يا به طور نامناسب از آن استفاده شود مي‌تواند باعث آسيب‌ديدگي‌هاي جدي شود؛ بنابراين به دستورالعمل‌ها و موارد منع مصرف که در زير به آن‌ها اشاره شده است توجه کنيد:
اين روش درماني را نبايد در چشم‌ها و اطراف آن، ناحيه تناسلي (به خصوص در مردان)، ناحيه شکم، محل جراحي‌هاي اخير ستون فقرات يا نزديک بافت‌هاي عصبي به کار برد زيرا ممکن است باعث آسيب‌ديدگي اين نواحي حساس در بدن شود.
اولتراسوند تراپي نبايد در مواردي که عفونت حاد، سرطان و غده‌هاي بدخيم وجود دارد، مورد استفاده قرار گيرد زيرا ممکن است باعث گسترش عفونت يا تومور شود.
در بيماري‌هاي ترومبوآمبوليک نبايد از اولتراسوند تراپي استفاده کرد زيرا احتمال حرکت لخته خوني افزايش مي‌يابد.
بيماراني که از پيس ميکر استفاده مي‌کنند نبايد تحت درمان با اولتراسوند قرار گيرند زيرا ممکن است در عملکرد دستگاه پيس ميکر اختلال ايجاد شود. به طور معمول نبايد از اولتراسوند در بيماراني که ايمپلنت‌هاي فلزي دارند استفاده کرد زيرا افزايش گرما در فلز ممکن است باعث سوختگي بافت‌هاي اطراف آن شود.
شاک ويو تراپي (Shock Wave Therapy)
يکي از جديدترين روش‌ها براي درمان اختلالات اسکلتي-عضلاني، استفاده از امواج شاک ويو است. شاک ويو، امواج پرقدرت، با انرژي زياد و دامنه بالا هستند و مانند اولتراسوند، جزو امواج صوتي به شمار مي‌آيد. موج شاک ويو، الگوي ضربه‌اي دارد، به اين معنا که در هر پالس شاک ويو ، فشار در يک زمان بسيار کوتاه (حدود چند نانو ثانيه) با يک شيب بسيار تند، به مقدار ماکزيمم مي‌رسد. اين صعود ناگهاني و شيب تند از مشخصه‌هاي اصلي موج شاک ويو است.
سال‌ها است که از شاک ويو در پزشکي استفاده مي‌شود. اولين تحقيقات بر روي شاک ويو هنگامي آغاز شد که در طي جنگ جهاني دوم مشاهده شد که نجات يافتگان کشتي‌هاي غرق شده، بدون وجود ضايعه‌اي بر روي قفسه سينه، از امواج ناشي از انفجار بمب در آب، دچار ضايعات ريوي شده بودند. در دهه پنجاه ميلادي مطالعات وسيعي براي استفاده از شاک ويو در طب انجام شد.
در سال 1980 اولين بيمار با سنگ کليه، به طور موفق آميز با روش غير تهاجمي به نام ESWL درمان شد. در سال 1985 اولين مطالعات در مورد اثرات شاک ويو بر روي استخوان انجام شد و براي درمان مفصل کاذب و ديرجوش خوردگي استخوان مورد استفاده قرار گرفت. امروزه درمان بيماري‌هاي ارتوپدي در دنيا از قبيل خار پاشنه، آرنج تنيس بازان (اپي کنديليت خارجي هومروس) و دير جوش خوردگي و جوش نخوردگي شکستگي‌هاي استخوان با شاک ويو در حال اجرا است.
شاک ويو دستگاهي چندرشته‌اي است که در ارتوپدي، فيزيوتراپي، پزشکي ورزشي، اورولوژي و دامپزشکي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. مزاياي اصلي اين روش، کاهش سريع درد و بازيابي تحرک بدن است. اين موارد و همچنين غير جراحي بودن اين روش و عدم نياز به مسکن، باعث شده است که شاک ويو تراپي به روش درماني ايده آلي براي تسريع بهبودي و درمان عوارض مختلفي که درد مزمن و حاد ايجاد مي‌کنند، تبديل شود.
مکانيزم عمل
دستگاه شاک ويو موج آکوستيک منتشر مي‌کند که داراي انرژي زيادي است. اين انرژي باعث ايجاد پارگي‌هاي بسيار ظريف ميکروسکوپي در بافت مورد نظر مي‌شود. اين پارگي‌هاي ظريف سبب آزاد سازي موادي از بافت‌هاي آسيب ديده شده که قدرت ترميم کنندگي داشته و روند ريکاوري بدن را تسريع مي‌بخشند. اين فرآيند يک پارچه، بازسازي استخوان‌ها، تاندون‌ها و ديگر بافت‌هاي نرم بدن را به همراه دارد. امواج شاک ويو با تحريک سوخت و ساز، بهبود گردش خون و افزايش خون رساني به بافت‌ها مي‌تواند به بازسازي و تقويت بافت‌هاي آسيب ديده کمک کند. فشار، دامنه و پراکندگي امواج اين دستگاه قابل تغيير است.
انرژي جنبشي اين دستگاه، توسط هواي فشرده، به سمت فرستنده موجود در انتهاي اپليکاتور حرکت کرده و سپس با قرار دادن اپليکاتور روي بدن، به داخل بافت منتقل مي‌شود.
تفاوت امواج شاک ويو و اولتراسونيک
سطح انرژي و توان امواج شاک ويو بسيار بيشتر از امواج اولتراسوند است.
امواج اولتراسونيک الگوي سينوسي پيوسته‌اي دارند که با فرکانس مشخص و ثابتي تکرار مي‌شوند اما فشار در امواج شاک ويو در فاصله زمان کوتاهي به مقدار ماکزيمم خود مي‌رسد.
به طور کلي بالاتربودن دامنه ماکزيمم فشار مثبت و کوتاه بودن زمان رسيدن به حداکثر فشار در امواج شاک ويو، 2 دليل قدرتمندتر بودن امواج شاک ويو نسبت به اولتراسوند است.
روش هاي توليد امواج شاک ويو
براي توليد امواج شاک ويو لازم است انرژي الکتريکي به انرژي مکانيکي تبديل شود. اين کار از طريق ژنراتور صورت مي‌گيرد. به طور کلي 4 نوع ژنراتور وجود دارد:
الکتروهيدروليک: اولين روش توليد امواج شوکي است که مشابه روش توليد جرقه در ماشين است (اين تکنولوژي در HM3 Dornier به کار رفته است). در ژنراتور الکتروهيدروليک از جريان High Voltage استفاده مي‌شود.
پيزوالکتريک: در اين روش با اعمال يک ايمپالس الکتريکي به سراميک‌هاي پيزوالکتريک، امواج مکانيکي ضربه‌اي ايجاد مي‌شود.
الکترومگنتيک: در اين روش از طريق اعمال ولتاژ بالا (به شکل ناگهاني و لحظه‌اي) به سيم پيچ، ميدان مغناطيسي متغيري ايجاد شده که پس از طي مراحلي منجر به توليد امواج شاک ويو مي‌شود.
بالستيک يا پنوماتيک: در سيستم‌هاي مولد امواج شوکي باليستيک، منبع اصلي توليد انرژي جنبشي يک کمپرسور هواي فشرده است که جريان هواي پر فشار از طريق يک لوله رابط انتقال پيدا مي‌کند.
انواع دستگاه‌هاي شاک ويو
Focused : دانسيته بالايي از انرژي در يک نقطه ايجاد مي‌شود و بيشتر در اورولوژي (سنگ شکن کليه) کاربرد دارد.
Radial : امواج به جاي همگرا شدن و تجمع در يک نقطه کانوني اندکي واگرا مي شوند.
در درمان‌هاي ارتوپدي و صدمات مشابه شاک ويو راديال توصيه مي‌شود زيرا:
در اين گونه درمان‌ها به امواج با انرژي کمتري نياز است.
به علت اينکه امواج به صورت همزمان بر بافت‌هاي سالم و بيمار ساطع مي‌شوند، امکان آسيب به بافت سالم و عوارض جانبي وجود دارد.
اثرات فيزيولوژيک
در اين روش امواج صوتي پرانرژي به بافت تابيده شده که موجب بهبود سريع بافت‌ها، رشد سلولي، کاهش درد و تحرک جسمي مي‌شوند. تمام فرآيندهاي ذکر شده در اين بخش معمولا به طور همزمان رخ مي‌دهند. بنابراين شاک ويو در درمان بيماري‌هاي مختلف مزمن و حاد کاربرد دارد.
تشکيل رگ‌هاي خوني جديد: جريان خون حاوي مواد مغذي، براي شروع و حفظ ترميم بافت آسيب‌ديده ضروري است. اعمال امواج صوتي، منجر به ايجاد پارگي‌هاي کوچک در مويرگ‌هاي بافت تاندون و استخوان مي‌شود.
معکوس کردن التهاب مزمن: ياخته‌ها (سلول‌هاي طبيعي مغز استخوان) يکي از اجزاء اصلي فرآيندهاي التهابي هستند و فعاليت آن‌ها با استفاده از امواج صوتي نفوذي، افزايش پيدا مي‌کند.
تحريک توليد کلاژن: تشکيل کلاژن به مقدار کافي، از شرايط ضروري براي فرآيندهاي ترميمي ساختارهاي رباطي و بافت ماهيچه‌اي يا عضلاني آسيب‌ديده است و شاک‌ويو توليد کلاژن را تسريع مي‌کند.
تخريب فيبروبلاست هاي کلسيفيه شده: در نتيجه پارگي‌هاي کوچک يا ساير آسيب‌هاي وارد شده به تاندون، اغلب رسوب‌هاي کلسيمي در آن ناحيه تجمع پيدا مي‌کند. امواج صوتي، اين رسوب‌هاي کلسيمي را تجزيه مي‌کنند.
پراکنده کردن واسطه درد (ماده P): ماده P يک فرستنده عصبي است که اطلاعات درد را از طريق فيبرهاي C منتقل مي‌کند. اين پپتيد عصبي معمولا مسئول دردهاي مزمن و شديد هستند و امواج صوتي شاک‌ويو، اين فرستنده‌هاي درد را پراکنده مي‌کنند.
آزادسازي نقاط ماشه‌اي: نقاط ماشه‌اي مسئول درد کمر، گردن، شانه و دست و پا هستند. امواج صوتي منتقل شده به بافت، پمپاژ کلسيم را آزاد کرده بنابراين، مشکل متابوليکي را در فيلامنت‌هاي عضله رفع کرده و نقاط ماشه‌اي را آزاد مي‌کند.
مراحل انجام درمان
همان طور که گفته شد شاک ويو يک روش غير تهاجمي است و طي 3 مرحله ساده زير انجام مي‌شود:
مشخص کردن محل درمان : جهت انتقال دقيق امواج به ناحيه تحت درمان، آن را با استفاده از پالپيشن يا اولتراسوند مشخص مي‌کنند.
استفاده از ژل: براي انتقال راحت تر و موثرتر امواج صوتي بايد مقداري ژل به محل تحت درمان ماليده شود.
قرار دادن اپليکاتور روي بدن: دسته اعمال‌کننده شاک‌ويو، به آرامي روي ناحيه تحت درمان حرکت مي‌کند و درمان شروع مي‌شود.
شاک ويو تراپي جهت درمان
از اين روش جهت درمان بيماري‌هاي مختلف مانند تنيس البو، کمر درد، درد پاشنه پا، درد مزمن زانو، درد شانه، درد گردن، درد کشاله ران، درد و التهاب مفصل لگن، بدشکلي مفاصل، شکستگي‌هاي استرسي استخوان، تسريع روند جوش خوردگي استخوان‌ها، التهاب مفاصل، خار پاشنه، درد کف پا، تاندونيت کشکک زانو، التهاب تاندون آشيل، تاندونيت هاي مزمن، گرفتگي و تورم عضلاني، سندرم شانه يخ زده، زخم هاي ناشي از ديابت، کلسيفيکاسيون استفاده مي‌شود.
اثرات بيولوژيک امواج شوکي
در حال حاضر سه تئوري در زمينه نحوه عملکرد امواج شوکي وجود دارد: امواج شوکي، واکنش متابوليک را در بافت تحريک مي‌کنند و موجب افزايش فيبرهاي فشاري (Stress fibers) يا تغيير در نفوذپذيري غشاء مي‌شوند.
امواج شوکي حباب‌هاي حفره ساز (Cavitation bubbles) ايجاد مــي‌کنند که قوام رسوبات کلسيمي را در هم شکسته يا تغيير مي‌دهد.
امواج شوکي از طريق تحريک بيش از حد آکسون ها (تئوري GateControl) ايجاد اثر بي‌حسي مي‌کند که آستانه درد بيمار را افزايش مي‌دهد.
موارد منع استفاده از شاک ويو تراپي
افرادي که دچار بيماري‌هاي زير هستند نبايد از درمان شاک ويو استفاده کنند.
زنان باردار
افرادي که تومورهاي استخواني دارند.
کودکاني که در سن رشد هستند.
بيماران سرطاني
بيماران قلبي و عروقي
افرادي که اختلالات سيستم عصبي دارند.
افرادي که اختلالات گردش خون و انعقاد خون دارند.
ديابتي ها
کساني که در چند ماه اخير داروهاي کورتوني استفاده کرده‌اند.
کساني که برخي از داروها مانند داروهاي رقيق‌کننده خون مصرف مي‌کنند.
منابع
1- aptclinic.ir
2-www.shahranclinic.com
3-drfallahclinic.ir
4-parsapt.ir
5-heraviphysio.com
6-www.hidoctor.ir
دیدگاه ها