واردات کيت هاي آزمايشگاهي؛ کمر توليدکنندگان ايراني اين محصول را شکسته است

کيت هاي آزمايشگاهي يکي از ملزومات پرمصرفي به شمار ميرود که در سال هاي اخير توليدکنندگان توانمند ايراني با تکيه بر توان داخلي، بوميسازي بسياري از آنها را انجام داده اند. توليدکنندگان داخلي توانسته اند با توليد کيت هاي آزمايشگاهي مانع هدررفت درآمدهاي ارزي شوند و ايجاد اشتغال کنند.
توليدکنندگان کيت هاي آزمايشگاهي توانايي پاسخگويي کامل به بازار داخلي را دارند و نياز تمام صنايع غذايي، دارويي، نفت، پتروشيمي و بسياري از زمينه هاي مرتبط با محصولات ميکروبي را برطرف ميکنند. توليدکنندگان ايراني کيت هاي آزمايشگاهي حتي اين توان را دارند که در صورت تامين مواد اوليه مورد نيازشان، پاسخگوي نياز کشورهايي مانند عمان، افغانستان، عراق، مالزي، پاکستان و غنا نيز باشند.

دکتر «عبدالمحمود همايون» مديرعامل شرکت فرزانه آرمان توليدکننده محصولات پزشکي، آزمايشگاهي و دارويي و دکتر «بهرام حقيقي» مديرعامل شرکت درمان فراز کاو توليدکننده کيته اي آزمايشگاهي تشخيص طبي و محلول هاي هماتولوژي در برنامه تلويزيوني «بارکد» درباره توليد کيت هاي آزمايشگاهي در کشور صحبت کردند.
در ادامه به پرسش و پاسخ هاي مطرح شده در اين برنامه نگاهي خواهيم داشت.

محصولات توليدي ايراني چه مزيتي نسبت به مشابه خارجي دارند؟
همايون: در توليد دستگاه هاي آزمايشگاهي مشابه برندهاي مطرح آلمان و بر اساس استانداردهاي آنها کار کرده ايم بنابراين توليدکنندگان آلماني را رقيب خود ميدانيم نه شرکتهاي داخلي را. با اين حال، نوسانات ارزي و وجود ديگر مشکلات همه شرکت هاي توليدکننده را محکوم به تعطيلي کرده و دولت نيز هنوز تدابيري براي رفع آنها اتخاذ نکرده است. در اين دوران، رويکردي که اقتصاد کشور را نجات ميدهد، توجه به توليدکنندگان است. حداقل درخواستي که فعالان عرصه توليد دارند، اين است که اگر حمايتي از آنها نميشود، حداقل دخالتي هم در امورشان نشود.

در يکي، دو سال اخير چالش تامين مواد اوليه براي توليدکنندگان به دليل تنشهاي ارزي و مشکلات نقل و انتقالات پول پررنگ بوده است. از سويي بر اساس آمار حدود 10 ميليون دلار در سال براي واردات کيتهاي آزمايشگاهي هزينه ميشود در حالي امکان توليد اين محصول در کشور وجود دارد. در واقع ميتوان با مواد اوليه خارجي و تبديل آن به محصول نهايي در داخل کشور، ارزش افزوده ايجاد کرد و ميزان ارزبري را کاهش داد. آيا راه حل ديگري وجود دارد که ارزبري را به صفر برساند؟ يا اينکه به دليل نداشتن فناوري مناسب نميتوانيم اينکار را بکنيم؟
همايون: آمريکا در چند سال اخير تمام سهام شرکتهاي توليدکننده محصولات مواد اوليه کيتها و فيلد بيولوژي و بيوتکنولوژي را خريده و در انحصار خود قرار داده است. بدين ترتيب درآمدي که آمريکا از اين حوزه به دست ميآورد، بيش از درآمد نفت ايران است. کمبود مواد اوليه نه تنها مشکلاتي را در توليد و ساخت کيتها ايجاد کرده بلکه همه پروژه هاي پژوهشي دانشگاه ها را نيز دچار دشوار کرده است.
از سوي ديگر، بسياري از مواد اوليه در ايران وجود دارد فقط شرکت هايي بايد اين مواد اوليه را گريد ازمايشگاهي کنند. مشکل اصلي اين است که اين مسئله در دانشگاه ها فرهنگ سازي نميشود و پزشکان اعتقادي به توليد داخل ندارند يا سودهايي در بعضي تبليغات وجود دارد وگرنه تمام کارخانه هاي سازنده، استانداردهاي لازم را رعايت ميکنند. متاسفانه ايران پتانسيل هايش را در علم شيمي، بيوشيمي و بيوتکنولوژي به هدر ميدهد. در ايران زيرساخت هاي لازم وجود دارد و از معاونت علمي و فناوري رياست جمهوري ميخواهيم که توليدکنندگان را از اين بحران خارج کنند.
براي نمونه «هماتوکسيلين» رنگ گياهي آزمايشگاهي براي نمونه بافت است که در جنگل هاي برزيل يافت ميشود. آمريکا اين محصول را به انحصار خود درآورده است و تمام دنيا بايد آن را از اين کشور بخرند. يک کيلو از اين رنگ با قيمت 30 ميليون تومان به ايران وارد ميشود. اين در حالي است که کشور هند موفق شده است يک اصله درخت آن را از برزيل وارد کرده و پرورش دهد و جزو توليدکنندگان هماتوکسيلين شود. ايران چرا ابتکار به خرج نميدهد؟

بخشي از مبحث انتقال فناوري يا توليد و بوميسازي آن به توليد مواد اوليه اختصاص مييابد که تاکنون فکري براي آن نشده است. انتقال، بومي سازي و توليد مواد اوليه تا چه ميزان ارزش افزوده در اقتصاد ايران ايجاد ميکند؟
همايون: ارزش بسيار زيادي دارد و در صورت رشد اين صنعت، ميتوان گفت که جايگزين مناسبي براي نفت است. همانطور که گفتم علاوه بر کشورهاي اروپايي و آمريکايي، شرکتهاي از کشورهاي هند، چين و کره نيز در هشت سال گذشته شروع به رقابت کردهاند. چرا ايران نتواند؟ حتي جزيره کوبا نيز در بوميسازي فناوريهاي بيولوژيک پيشتاز شده است. وقتي آمريکا تمام ارز کشورها را خريده يا شريک شده است و آلمان نيز ديگر قادر به فروش نيست، ما بايد راهي براي خروج از اين بنبست پيدا کنيم. ساختار علمي ايران بينظير است ولي بايد «اراده و حمايتي» وجود داشته باشد. اگر تشکل ها درست کار کنند، اين مسئله از موشک ساختن هم آسانتر است.
البته من براي عبور از سد پيش رو به جز دو فاکتور اراده و حمايت، « باور داشتن» را نيز اضافه ميکنم.
حقيقي: به طور قطع همه امکانات علمي مورد نياز براي ساخت بسياري از مواد اوليه توليدکنندگان کيت وجود دارد. ما آنزيمهاي مورد نياز را تخليص ميکنيم و براي اين کار، گروه کوچکي تشکيل داده ايم. اگر بخواهيم در سطح کشور اينها را توليد کنيم، بيشک نياز به زيرساخت هايي استوارتر و پشتيباني داريم.

  چرا هنوز در آزمايشگاه‌ها نمونه خارجي لوله هاي آزمايش خونگيري استفاده ميشود؟
همايون: آزمايشگاه ها باور به توليد دارند، اما متاسفانه بر اساس سياست وزارت بهداشت، آزمايشگاه ها بايد نمونه خارجي مصرف کنند. ابتدا لوله هاي خونگيري معمولي (غير خلاء) داشتيم. در واقع حدود 10 تا 15 سال پيش تکنيکي در دنيا با نام خونگيري تحت خلاء مطرح شد. در لوله آزمايش دو تا پنج سيسي خلاء ميکنند و سرنگي مستقيم در داخل رگ و اين لوله قرار ميگيرد. سرنگ آن سوزني دو سر و بسيار گرانقيمت است. اما اين روش بهينه در هيچ جا اجباري نشد و در ايران نيز هيچ توليدکننده اي نداشت. مصرف لوله هاي آزمايش يکبار مصرف حدود 500 ميليون هزينه در سال دربر دارد. سه، چهار شرکت لوله هاي غير خلاء را راهاندازي کردند، اما وزارت بهداشت اعلام کرد که آزمايشگاه هاي استفاده کننده از لوله هاي خلاء، مجاز به دريافت تعرفه بيشتر از بيمار هستند. با اين کار، لوله خونگيري خلاء برايشان رايگان تمام ميشد و شرکت هاي بزرگ توانستند آنها را وارد کنند بنابراين ميلياردها لوله وارد و مصرف شد.

 با اين حساب نهاد سياستگذار خودش به نفع کالاي خارجي بازارسازي کرده است.
حقيقي: موافق اين موضوع هستم. ما بسياري از محلول هاي هماتولوژي که از خارج وارد ميشود را در آزمايشگاه خود توليد ميکرديم. به تدريج که اين کيت هاي آزمايشگاهي روانه بازار شد، شروع به واردات کيتهايي با بسته بندي هاي مشخص کردند. حتي ساده ترين محلول ها را نيز وارد ميکردند.

بخشي به اين مسئله باز ميگردد که سياستگذار براي حمايت از مصرف کننده و با هدف کاهش خطاي آزمايشگاهي و آلودگي ها، به دنبال استفاده از محصول سلامت محور در فضاي حساس آزمايشگاه است. در واقع سياستگذار به دنبال خودداري از اقدامات تهديدکننده جان بيمار است يا با هدف يکسانسازي و استانداردسازي نتايج کيت ها، چنين رويکردي را در پيش گرفته است. در مقابل شماي توليدکننده، چه واکنشي نشان ميدهيد؟
حقيقي: درست است که موضوع شما قابل پيگيري است، اما سازمان رسمي کشور مانند آزمايشگاه مرجع سلامت وزارت بهداشت، فرآيندهايي را تاييد و مجوز آن را صادر ميکند که قابل استفاده است. وقتي فرآورده از نظر کيفيت خوب است و مصرف کننده ها نيز قابل رقابت بودنِ آن با نمونه خارجي را قبول دارند، باز هم اين محلول ها به شکل هاي مختلفي وارد ميشوند و با اين کار توليدکنندگان تحت فشار قرار ميگيرند. در کل اتفاقاتي در حال وقوع است تا زياد به بازار داخلي توجه نشود. درباره کلمه حمايت نيز معتقدم که تعبيري بسياري کلي است و هرکه آن را به مفهوم خاصي استفاده ميکند. بنده به عنوان فردي که 20 سال در اين زمينه فعال هستم، معتقدم شکل گيري درست حمايت اهميت زيادي دارد.
همايون: شکل گيري حمايت بيشتر به اين باز ميگردد که مانع تراشي نکنند. تمام آزمايشگاه ها از 20 سال پيش محلول ها را درست ميکردند. در انيستيتو پاستور با انواع ميکروب ها و واکسن هاري کار ميشود، اما يکسري کارشناسان وزارت بهداشت وقتي هنگام توليد محصولي بيوتکنولوژيکي، مسائلي همچون خطر، محيط زيست، GMP و ساخت کارخانه در شهرک صنعتي و… را مطرح ميکنند. اين موارد که بسياري از آنها غيرمنطقي و پرهزينه اند، موانعي سر راه توليدکنندگان هستند.
مسئله ديگر سياستگذاري نادرست در حوزه واردات است. درباره لوله هاي خونگيري بايد بگويم شرکت فرزانه آرمان توانست با يک ميليون دلار خط توليد لوله هاي خونگيري تحت خلاء را با ظرفيت روزانه 350 هزار، راه اندازي کند و بعد از ما نيز شرکت آوا پزشک، موفق به اين کار شد. در واقع ما ظرفيت داخلي را توليد کرده ايم  اما وزارت بهداشت براي واردات، 4هزار و 200 و 3 هزار و 800 تومان ارز ميدهد و به من ميگويد مواد اوليه پتروشيمي مورد نيازم را بر اساس ارز نيمايي بگيرم که دو برابر اين مقدار است. از سوي ديگر عوارض گمرکي واردات در همه جاي دنيا 35 درصد است، اما براي لوله هاي خونگيري 15 درصد گذاشته شده است که با اين حساب ما ضرر ميکنيم. توليدکنندگان ايراني با وجود چنين مسائلي قادر به رقابت نيستند و به ناچار کارشان به تعطيلي ميکشد. ما تاکنون از هيچ کجا وام نگرفته ايم و اگر از واردکننده حمايت نيز نکنند ما باز کارمان را به خوبي انجام ميدهيم.

با پيش کشيدن بحث حمايت، گمان ميشود که توليدکننده داخلي احساس امنيت نميکند که مدام انتظار حمايت دارد.
حقيقي: در فضاي کنوني، بازارسازي و حتي ارتقاء استانداردها به نفع واردات است. توليدکننده کيت آزمايشگاهي مقداري نسبت به استانداردهاي روز آلرژي دارد زيرا درگير بودن با موارد مختلف، هزينه هايش را افزايش داده است و همين امر توجيهي ميشود براي اينکه به واردات اجازه دهيم در بازار ما سهم بيشتري داشته باشد. استانداردهايي که درباره محلول هاي بيوشيميايي و کيتهاي تشخيصي وجود دارد در دنيا شناخته شده است و بر اساس ارزيابي هاي جهاني مشخص ميشود که اين فرآورده ها با نمونه هاي خارجي برابري ميکنند يا خير. ساخت 90 درصد کيت و فرآورده هاي که وارد کشور ميشوند در ايران عملي است و افراد از پتانسيل ساخت آن برخوردارند. اين بدان معناست که پشتيباني که از واردکننده ميشود از توليدکننده نميشود.
همايون: من به عنوان توليدکننده لوله تحت خلاء نکته اي را يادآوري ميکنم که سياست اشتباه وزارت بهداشت، با کمک نظام پزشکي و دستور ابلاغي اداره کل تجهيزات پزشکي، باعث هدررفت ميليون ها هزينه از جيب بيمار شده است. وزير صمت در اينباره حتي به گمرک دستور داد که جلوي واردات اين کالا را بگيرد، اما وزارت بهداشت مانع شد و واردات اين کالا را اجباري کرد.
با توجه به مسائل گفته شده، به نظر ميرسد که بازار داخلي ايران فضاي مناسبي براي کسب وکار نيست. اين درحالي است که اگر فضاي کسبوکار براي توليدکننده فراهم شود، سرمايه گذاران نيز تشويق به مشارکت ميشوند.
حال در بخش دوم اين برنامه با دکتر «بابک فرشيد» مديرعامل و مهندس «علي اکبر عبداللهي» رئيس هيئت مديره شرکت توليدي پژوهشي روژان آزما،توليدکننده تستهاي تشخيص آزمايشگاهي و صنعتي گفتگو ميکنيم.

 محصولات شما چه ويژگي نسبت به رقبا دارد؟
فرشيد: قيمت محصولات ما به دليل تيراژ زياد و توليدکننده واقعي از نمونه هاي وارداتي ارزانتر است. 15 نمونه محصول توليد ميکنيم که بخش وسيعي از بازار حوزه سلامت را به خود اختصاص ميدهد.

  درباره تهيه مواد اوليه محصولات خود چالشي داشته ايد؟
فرشيد: مبناي تست‌هاي تشخيص آزمايشگاهي ما بر اساس واکنش ميان آنتيژن و آنتيباديهاست و 10 تا 15 درصد آن تنها مواد اوليه اين فرآورده ها را شامل ميشود. توانايي توليد اين ميزان را داريم، اما به دليل کم بودن آن، از نظر اقتصادي به صرفه نيست که دنبال توليد آن باشيم. دريافت صفحات نيتروسلولوز هم براي ما کار دشواري نيست و بيشتر از آلمان و هند و در نهايت از طريق واسطه هاي داخلي آن را تهيه ميکنيم.
عبداللهي: در کل در حوزه فرآورده هاي بيولوژيک و آزمايشگاهي با سرمايه خصوصي بيش از 24 ميليارد ريال و مشارکت دو بانک دولتي شرکتمان تاسيس شد. عمده سهامداران آن نيز اعضاي هيئت مديره و اساتيد دانشگاه علوم پزشکي تهران، تربيت مدرس و شاهد هستند. انواع مجوزهاي مربوط به ايزو و شبکه توزيع گسترده اي داريم، اما هنوز تبليغات به شکل مويرگي به خصوص در امور تستهاي تشخيصي (مورفين) جاي کار دارد. مشکل ما اين بود که با تغيير قيمت ارز در حوزه صادرات محصولات خود موفق نبوده ايم. دليل اين مسئله نيز بوروکراسي پيچيده اداري برايدريافت گواهينامه هاي کنترل کيفي و CE بود.

  نظر شما درباره چالش هاي توليد تستهاي تشخيصي چيست و اصلا چرا بايد به توليد بها داد؟

عبداللهي: توليد فرآيندي است که به اقتصاد و چرخه اقتصادي جامعه کمک کرده و ارزش افزوده ايجاد ميکند. ما متاسفانه با ظرفيت 20 تا 30 درصدي کار ميکنيم. اگر دولت به توليد بها بدهد ميتوانيم با ظرفيت 150 نفري کار کنيم و از اين طريق نرخ بيکاري نيز کاهش مييابد.
فرشيد: از نظر دانش فني هم بايد به سمت فناوري بالاتري پيش رفت. نيروي کار، تجربه و تخصص و سرمايه سه ضلع مثلث فرآيند توليدي را شامل ميشوند. 8 ميليون جمعيت داريم که 50 درصد آن جوان هستند. از نظر سرمايه نيز پنج تا هفت درصد به منابع دسترسي داريم و با 15 کشور مصرفکننده همسايه هستيم.
توليد، فرآيندي بسيار پيچيده و در عين حال منظم است و تصميم گيرندگان عرصه توليد بايد به اين مسئله واقف باشند. از سويي ديگر اين حيطه نيز به مجموعهاي از افراد باهوش، عالم، هنرمند و جسور نياز دارد. 70 درصد اقتصاد ما دولتي يا خصولتي است. در سال 1430 ما ديگر نفتي نداريم و از الان بايد بدانيم چه بايد کرد؟ هنوز درگير تصميمات به روز و لحظه اي دولت و مصوبات با آزمون و خطا هستيم. ما اکنون روي تشخيص سکته قلبي، پروستات به شکل خانگي و بيماري هاي عفوني به شکل سريع متمرکز شدهايم؛ البته مجوز واردات آن صادر شده است ولي براي توليدکنندگان محدوديت هايي دارد زيرا بايد برخي آيتمها مانند تست غربالگري ايدز را پاس کنند.
از مسئولان ميخواهيم هرچه ميتوانند سخت افزار و نرمافزار توليد را به حداقل برسانند. اعتماد به محصول ايراني و استفاده و انتقاد از آن باعث ميشود نام ايران را با محصولات ايراني بشناسانيم.

کم شدن تجهيزات آزمايشگاهي به دليل نوسانات ارزي

برخي از آزمايشگاه ها به دليل نبود کيت و لوازم مصرفي قادر به کار نيستند
سعيد پاکخصال مدير عامل شرکت جاويد طب آزما که در زمينه عرضه توزيع لوازم و تجهيزات و کيت هاي آزمايشگاهي و اقلام مصرفي فعال است، گفت: نوسانات اخير ارز موجب افزايش قيمت ها شده است به گونهاي که برخي از برندها به سختي در بازار پيدا ميشوند.
وي با بيان اينکه اين مسئله موجب شده برخي آزمايشگاه هاي مجبور به خريد اجناس با قيمت بيشتر و کيفيت کمتر شوند، افزود: اين امر به ضرر شرکتها، آزمايشگاه ها و بيماران تمام ميشود.

وي وضعيت تجهيزات و کيت هاي آزمايشگاهي را بسيار نگرانکننده دانست و خاطرنشان کرد: با وجود تلاش سازمان غذا و دارو و اداره کل تجهيزات پزشکي، هنوز مشکلات بسيار زيادي وجود دارند و با توجه به وجود بيش از 5 هزار آزمايشگاه در کشور، اين سازمان نميتواند تجهيزات و کيت هاي لازم را تامين کند.
پاکخصال با بيان اينکه به دليل نبود کيت ها و لوازم مصرفي، قادر به پاسخگويي به نياز مراکز نيستند، گفت: نقصان موجب شده است که برخي از آزمايشگاه ها ديگر قادر به کار نباشند يا به سختي به فعاليت خود ادامه دهند.
وي با بيان اينکه خريد دستگاه ها، کيت ها و لوازم مصرفي، وابسته به نرخ ارز است، اظهار اميدواري کرد که مسئولان با ثابت نگاه داشتن قيمت ارز، اقدامات لازم انجام دهند.
اين فعال عرصه تجهيزات آزمايشگاهي با يادآوري نقش به سزاي شرکت هاي تجهيزات پزشکي در کارکرد آزمايشگاه ها، تصريح کرد: از مسئولان درخواست ميکنم که با کاهش يا ثابت کردن نرخ ارز به ما کمک کنند تا بتوانيم دستگاه ها و کيت ها را با کيفيتي بهتر و قيمتي کمتر به آزمايشگاه ها عرضه کنيم تا آنها نيز بتوانند هرچه بهتر پاسخگوي نياز مصرفکنندگان باشند.
وي همچنين بر اين باور است که رونق توليد محقق نميشود مگر با کمک نهادها و حمايت مسئولان مربوطه از توليدکنندگان داخلي که شايد در اين مسير حتي نياز به تخصيص بودجه بيشتري نيز باشد.