مهندسي پزشکي ثمره علم و عمل توام است

بيست و اندي سال است که فارغ التحصيلان رشته مهندسي پزشکي در  مقاطع دکتري، کارشناسي ارشد و کارشناسي از دانشگاه ها  پا به عرصه فعاليت در جامعه گذاشته اند، براي همين اين رشته جوان محسوب مي شود. اولين فارغ التحصيل اين رشته در ايران در مقطع کارشناسي ارشد از دانشگاه امير کبير و در سال 70 بود که فعلا خبري از او نداريم. دانش آموختگان اين رشته هم اکنون در بخش هاي مختلفي در سراسر ايران و جهان پراکنده شده و مشغول فعاليتند. کاري به آمار نداريم ولي خيلي ها دوست دارند ماهنامه در حد مقدورات خود، سري به آن ها بزند و با گپ و گفتي دوستانه، از گذشته و حال آن ها با خبر شده و ديگران را هم مطلع کند. در اين بين نکات گفتني فراواني هم وجود دارد که هر کس با زبان شيرين وزاويه ديد خود بازگو کرده و واقعيات تجربه شده را در اختيار مخاطبان و جوانان اين رشته قرار خواهد داد. اولين ديدار مان را در قالب اين بخش جديد به شما تقديم مي کنيم.

قرن حاضر، قرني است که در آن نقش علم و تکنولوژي به‌طور روزافزوني در تمام جنبه‌هاي زندگي تجلي‌يافته است. باور عمومي بر اين است که علم و تکنولوژي پاسخگوي بسياري از مشکلات جهاني خواهد بود و نقش آن براي رفاه زندگي بشر بسيار حياتي است. يکي از مهم ترين گام ها براي پيشرفت علم ترويج روحيه خودباوري است و بدون شک اساتيد، نمونه اي کامل از تحقق اين روحيه در بين دانشجويان و دانش پژوهان هستند. در حقيقت قدرداني از مقام شامخ اساتيد به عنوان يكى از اركان جامعه علمى، در توسعه و پيشرفت کشور تاثير مستقيم دارد و موفقيت هاي کشور در عرصه هاي مختلف مديون کساني است که براي اعتلاي علم و فرهنگ اين مرز و بوم و تربيت انسان هاي توانمند و موفق  فداکاري کرده اند. در اين ميان نبايد از نقش بانوان موفق و پرتلاش عرصه هاي مختلف علم نيز غافل بود، چرا که زنان ايران در هيچ دوره اي همانند دوران حاضر در عرصه هاي مختلف سياسي، علمي و اجتماعي کشور فعال نبوده اند.در شرايط فعلي زنان جامعه ما با حضور فعال خود در عرصه هاي مختلفي از فعاليت هاي علمي، فرهنگي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي با موفقيت در راه علم و فن‌آوري به ويژه در جامعه دانشگاهي گام برمي‌دارند. ما نيز در راستاي تجليل از مقام اساتيد پيشکسوت عرصه مهندسي پزشکي و به خصوص بانوان پيشکسوت اين عرصه تصميم گرفتيم تا اولين قسمت بخش جديد را اختصاص به گفتگو با يکي از اساتيد پيشکسوت عرصه مهندسي پزشکي کشور دهيم و براي شروع اين بخش جديد، پاي سخنان استاد برجسته، خانم دکتر محمدي عضو هيئت علمي مهندسي پزشکي(بيومتريال و مهندسي بافت) دانشگاه تهران نشستيم.

دکتر زهرا محمدي متولد سال 1339است. وي در سال 1357 در رشته مهندسي مواد وارد دانشگاه علم و صنعت ايران شد. خانم دکتر محمدي به دنبال انقلاب فرهنگي و با تغيير سمت وسوي علمي به رشته مهندسي سراميک در دهه 60 توانست مدرک کارشناسي و کارشناسي ارشد خود را از همان دانشگاه دريافت کند. در سال 1375 و پس از ورود به دانشگاه صنعتي شريف مدرک MPhil در بخش شناسايي و انتخاب موادو پس از آن مدرک PHD را در دهه 80 در رشته مهندسي مواد دريافت کرد.دکتر محمدي در کنار تحصيل در کار تحقيق و پژوهش نيز فعال بوده و تنها مجموعه آزمايشگاهي در حوزه بيوسراميک ها و ايمپلنت ها را در اين دوران راه اندازي کرد و تا امروز به عنوان محقق و مدرس در چندين دانشگاه و مرکز تحقيقاتي بزرگ کشورمان فعاليت گسترده دارد. براي آشنايي بيشتر با وي و راه پرفراز و نشيب علمي که طي کرده اند، گفتگويي انجام داده ايم که آن را مي خوانيد:

خانم دکتر، لطفا در مورد فعاليت هاي علمي خودتان براي خوانندگان ما توضيح دهيد

شروع فعاليت هاي آکادميک و تحقيقات من در حوزه مهندسي پزشکي به اواخر دهه‏ي شصت باز مي گردد. اين گونه پروژه ها در آن زمان که هنوز رشته مهندسي پزشکي وارد فضاي آکادميک کشور نشده بود نقطه‏ي عطف بزرگي در بخش پرکننده هاي دنداني بود که علي رغم برهه حساس بعد از جنگ تحميلي توانست جايگاه خوبي در سطح کشور پيدا کند. اين پروژه با مسووليت بنده پس از پروژه مربوط به پرکننده هاي دنداني بود که  به عنوان پروژه برگزيده‏ي جشنواره خوارزمي توسط تيمي از محققان انجام شد و به سرعت به مرحله‏ي صنعتي رسيد و تا امروز يکي از خطوط توليد موفق کشوررا تشکيل مي دهد. در ادامه اين فعاليت ها در اواخر دهه شصت پروژه اي را بر روي کمپوزيت ها دنداني آغاز کردم که در عصر حاضر نيز در ايران و دنيا از حوزه هاي مورد تحقيق است، همچنين در آن دوران توانستم مسووليت پروژه بزرگ ديگري را داشته باشم که با استفاده از تکنيک پلاسما اسپري که پيش تر در صنايع نظامي و هوا و فضا کاربرد داشت، در حوزه‏ي پوشش ايمپلنت هاي ارتوپدي تحقيقات و فعاليت هايي انجام دهم که توانست در دوراني که در بخش آکادميک توجه چنداني به بحث مهندسي پزشکي نمي شد، تحول گسترده اي در اين حوزه ايجاد کند و نتايج آن مورد توجه بسياري از مراجع علمي داخلي و خارجي قرار گرفت. سپس در اواخر دهه هشتاد جهت تعيين برنامه هاي اجرايي در حوزه آموزشي گرايش هاي مختلف مهندسي پزشکي با شوراي برنامه ريزي آموزشي ـ درسي وزارت علوم همکاري داشتم و در همان دوران به عنوان يکي از اعضاي هيئت مديره در ادوار مختلف به فعاليت پرداختم،همچنين در آماده سازي و چاپ نشريه‏ي علمي مهندسي پزشکي مسووليت مستقيم داشتم. طي اين دهه و دهه بعد به عنوان يکي از مسئولان و اعضاي کميسيون هاي تدوين و نيز کميته ملي مهندسي پزشکي در مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران در تدوين استانداردهاي مختلفي در حوزه مهندسي پزشکي نقش داشتم به طوري که در همان زمان ها مسئوليت بخش علمي اولين کنفرانس استاندارد و مواد، وسايل و تجهيزات پزشکي و نيز مسئوليت طرح استراتژيک اولويت بندي پروژه‌هاي تحقيقاتي وسايل و تجهيزات پزشکي و به دنبال آن طرح جامع مطالعاتي اصلاح، بهبود و توسعه فناوري توليد لوازم مصرفي پزشکي و همينطور طرح ملي پوشش هاي پلاسما اسپري شده براي کاربردهاي پزشکي را عهده دار شدم و در اوايل دهه‏ي هشتاد نيز به عنوان عضو شوراي عالي برنامه ريزي آموزشي ـ درسي علمي کاربردي در جهت برنامه ريزي براي تربيت متخصصان در حوزه تعمير و نگهداري تجهيزات در بخش هاي مختلف گام نهادم که ثمره‏ي آن تربيت صدها نفر متخصص در اين بخش بود که توانست خلاء هايي را که علي‌رغم حضور شايسته دانش آموختگان  مهندسي پزشکي همچنان در بخش پزشکي باقي مانده بود، به طور کامل برطرف کند. علاوه بر آن هم اينک عضو شوراي تحصيلات تکميلي آن مجموعه براي گسترش رشته هاي مهارتي مختلف در زمينه تکنولوژي پزشکي در مقاطع تحصيلات تکميلي هستيم. در طول اين سال ها سخنراني هايي را هم در مجامع علمي و نشست هاي اساتيد و دانشجويان دانشگاه هايي در کشورهاي ديگر ازجمله بنگلادش و يمن در خصوص اين عرصه مهندسي داشتم و در ادامه نيز به همراه گروهي از متخصصان، پس از اقدام به تاسيس انجمن متخصصان تجهيزات پزشکي و فعاليت در آن به عنوان مسئول هيئت مديره، ضمن همکاري با بخش هاي تصميم گير و تأثيرگذار در حوزه تجهيزات پزشکي، به حول و قوه الهي همچنان در جهت حمايت از بخش توليد و همچنين تربيت دانشجويان در بخش آکادميک به فعاليت مشغول هستم.

به نظر شما دانش آموختگان جوان چه طور مي توانند از تجربيات شما و اساتيد پيشکسوت در جهت خلاقيت و نوآوري استفاده کنند؟

در واقع راهنمايي دانشجويان جوان و جوياي علم وظيفه اي بر گردن افرادي مانند ماست که پيش تر به اين عرصه ورود کرده‌اند. اين راهنمايي ها در دو جنبه به طور پررنگ تري ظهور پيدا مي کند. اول، حمايت از دانشجويان جوياي علم و کنجکاو در مقاطع تحصيلي پايين‌تر و راهنمايي صحيح آن ها و دوم، انتقال دانش عملي در کنار دانش تئوري به دانشجويان مقاطع تحصيلي بالاتر و تکميلي. ايده تغيير سبک آموزشي و شرکت دانشجويان در فضاهاي مباحثه‏اي کاربردي و تحليلي تخصصي بين دانشجويان و با حضور اساتيد در اين مکان ها را با اين باور که مي تواند به بهبود توانايي بيان و ارائه‏ي مطالب علمي توسط آن ها بيانجامد پياده و تجربه کرده ام که به اعتقاد من يکي از مهارت‌هاي اساسي مورد نياز حال و آينده خواهد بود. البته ضرورت و نياز مقدماتي آن بهره مند بودن اساتيد معزز از تجارب عملي و صنعتي است که بدين طريق مي توان اميدوار بود که بتوانيم دانشجويان کشور عزيزمان را با آموزش صحيح توسط روش هاي مناسب از خوب ها به بهترين ها بدل سازيم تا بتوانند علم آموزي خود را در راستاي پاسخ ‌دهي به نيازهاي آحاد جامعه و پيشرفت در امر توليد جهت گيري نمايند.

يکي از خاطرات دوران خدمتتان را براي ما بيان کنيد.
به ياد دارم که در دهه هفتاد و در دوره‏ي نبود سيستم هاي کامپيوتري و همچنين کمبود کتابخانه‏ها، از راه اندازي سيستمي که امکان جستجوي مقالات را در اختيار قرار مي داد مطلع شديم که ما را بسيار خوشحال کرد. هنگام مراجعه، پس از انتظار طولاني اجازه‏ي استفاده از يک رايانه براي مدت بسيار کوتاهي به ما داده شد و سپس در بخش درخواستي ها که در مورد ميناي دندان بود، حدود 900 صفحه از نتايج جستجو را در اختيار ما قرار دادند. به ما گفته شد مي بايست در مدت 2 ساعت از ميان صفحات 5 مقاله انتخاب کنيم و ما اين کار را کرديم. پس از حدود 9 ماه با ما تماس گرفته شد تا براي دريافت مقالات درخواستي مراجعه کنيم. از ميان 5 مقاله، 2 مقاله به دليل عدم توانايي انتشار و دو مقاله‏ي ديگر نيز به دليل اشتباهات مسئولان آن سازمان غير قابل استفاده بودند و تنها يک مقاله‏ي چند صفحه‏اي با مشقات فراوان در اختيار ما قرار گرفت وجالب است بدانيد که براي ما بسيار لذت بخش بود که توانسته ايم مقاله‏اي هر چند ناچيز را به اين صورت به دست آوريم.چون در آن زمان ها بيشتر وقت ما در کتابخانه ها براي جستجوي مقالات و موضوعات مورد نياز تحقيقاتمان به صورت دستي در لابلاي مجلات علمي صرف مي شد و براي دريافت کپي مقالات، گاه مدت ها در صف مي مانديم، هزينه هاي زيادي پرداخت مي کرديم و زونکن هاي پرشده از مقالات کپي شده بسياري را مي بايد در کنار خود مي داشتيم و به غير از اين ها گاهي براي پيدا کردن موضوع مورد نظرمان در ميان اين زونکن ها بايد ساعت ها زمان صرف مي کرديم کاري که امروزه براي دانشجويان و محققان عزيز ما در لحظه انجام مي شود، نياز به فضاي فيزيکي براي نگهداري مطالب و مقالات خود ندارند و هزينه اي هم صرف نمي کنند. پس ببينيد چقدر بايد حجم کارهاي علمي و فعاليت هاي ما افزايش پيدا کند. من هميشه اين خاطره را نقل مي کنم تا به دانشجويان يادآوري کنم که قدر امکاناتي را که امروز به راحتي در اختيار دارند بيشتر بدانند و بهتر و دقيق تر به تکليف و وظايف خود عمل کنند.

کتب و مقالات چاپ شده دکتر محمدي
در سال 2000 مقالاتي در بخش تکنولوژي پلاسما در مراجع معتبر علمي به انتشار رساندم. انتشار 5 تا 6 کتاب در بخش فناوري مواد معدني و همچنين تاليف اولين کتاب با رويکرد استفاده از بيوسراميک ها براي کاربردهاي مختلف و پاسخ سيستم بيولوژيکي به حضور اين مواد از ديگر فعاليت هاي من بوده است. همچنين ارائه بيش از  صد مقاله و سخنراني در کنفرانس هاي متعدد و مجلات معتبر و چندين ثبت اختراع در حوزه‏هاي مختلف را که ماحصل اين اختراعات، توليد محصولات و تجهيزات در عرصه صنعتي بوده است نيز به انجام رسانده ام.

براي کساني که تازه مي خواهند وارد وادي علم مهندسي پزشکي شوند چه توصيه‌اي داريد؟
توصيه‏ي من براي جوانان اين است که مهندسي پزشکي را تنها در بخش تئوري جستجو نکنند. علم و عمل بنا بر فلسفه وجودي رشته هاي مهندسي که همان استفاده از علم در صنعت است، بايد در کنار هم در نظر گرفته شوند.
با توجه به نياز جامعه به ارتقاي کيفيت محصولات داخلي برحسب گفته هاي مقام معظم رهبري ونيز اسناد بالا دستي به خصوص نقشه جامع علمي و نيز برنامه هاي توسعه کشور، نياز به بحث کاربردي و صنعتي علوم بيش از پيش پررنگ شده و اميدواريم که نگاه دانشجويان به مهندسي پزشکي نه به عنوان علم محض، بلکه به عنوان يک دانش کاربردي عميق و دقيق باشد.

و سخن پاياني…
سخن پاياني من براي تمامي دانشجويان و فعالان علم و صنعت مهندسي پزشکي اين است که متخلق بودن به اخلاق حرفه اي را در هر مسندي که هستند در سرلوحه فعاليت هاي خود قرار دهند. به دقت بياموزند، به صحت عمل کنند. سعي کنند نقش مورد انتظار را در ارتقاي سطح علمي و صنعتي جامعه بخوبي ايفا کنند. موضوع حق الناس بايد در آموزش مدنظر باشد تا براي دانشجويان و مخاطبان موجبات درک درست از جايگاه رفيع خود فراهم آيد و نکات آموزشي را در جهت عملي نمودن علم خود و برونداد نتايج تحقيقات و نيز فعاليت هاي صنعتي به کار بندنددر همين جا لازم مي دانم از دوستان معززم، دانشمندان بزرگي که امروز در ميان ما نيستند ولي عمر خود را تا آخرين لحظات صرف ارتقاي آموزش و صنعت بيومتريال کشور کردند همچون جناب پرفسور سربلوکي دانشگاه تهران، سرکار خانم دکتر اورنگ دانشگاه صنعتي اميرکبير و جناب دکتر علي اکبر ضيايي مؤيد دانشگاه صنعتي شريف ياد کنم و دعا کنيم به برکت جايگاه و تلاش هايي که در امر آموزش و پرورش جوانان اين مرز و بوم داشته اند مقام عاليشان در جوار رحمت الهي متعالي گردد و همچنين از ماهنامه‏ي مهندسي پزشکي به خاطر تلاش هاي چندين ساله و حضورگسترده به عنوان پل ارتباطي ميان بخش علمي و صنعتي کشور در اين حوزه تشکر و تقدير کنم و همه شما عزيزان را به خداوند سبحان بسپارم.