مدير کل اداره تجهيزات پزشکی در نشست کافه گپ با دانشجويان مهندسی پزشکی تاکيد کرد: طراحي و توليد، رگولاتوری و مارکتينگ، سه مرحله مهم برای موفقيت در بازار کار

اختتاميه يکی ديگر از سلسله جلسات «کافه گپ» با محوريت «نقش اداره تجهيزات پزشکی در توليد صادرات محور تجهيزات پزشکی» 30 ارديبهشت ماه در دانشگاه صنعتی اميرکبير برگزار شد. در اين نشست مهندس «سيد حسين صفوی» مدير کل اداره تجهيزات پزشکی به بررسي مشکلات و پتانسيل های حوزه تجهيزات پزشکی پرداخته شد.
«مهدی رو به راهان» مسئول واحد نقش آفرين تخصصی شورای مرکزی بسيج دانشکده مهندسی پزشکی درباره سلسله نشست های کافه گپ گفت: برنامه کافه گپ به عنوان يکي از برنامه های طرح جامع راه مهندسی از سال 96 آغاز به کار کرد.
وي با بيان اينکه هدف طرح جامع راه مهندسی اين است که دانشجويان پس از فارغ التحصيلی بدون اطلاعات وارد بازار کار نشوند، افزود: در اين طرح به دنبال افزايش بهره وری خروجی دانشگاه برای دانش آموختگان و کشور هستيم که در اين راستا برنامه هايی برای نشان دادن فضاي کار و نياز کشور برگزار شده است که يکی از آنها کافه گپ است.
رو به راهان با اشاره به ذهنيت منفی دانشجويان و دانش آموختگان درباره فضای کاری ايران، تصريح کرد: همه بر اين باورند که در کشور کاري وجود ندارد و به دنبال مهاجرت هستند که ما سعی داريم به آنها فرصت های کاری موجود در ايران را نشان بدهيم.
مسئول واحد نقش آفرين تخصصی شورای مرکزی بسيج دانشکده مهندسی پزشکی اظهارداشت: در اين راستا از ابتدای شروع به تحصيل تا هنگام فارغ التحصيلی در کنار دانشجويان هستيم که اين برنامه نيز اختتاميه سال 98-97 است و برای سال های بعد نيز برنامه های کاربردي بيشتري خواهيم داشت.
مهندس صفوی در اين نشست تخصصی، پاسخگوی سئوالات دانشجويان مهندسی پزشکی بود دانشجويانی که عمده دغدغه آنها مربوط به نحوه ورود به بازار کار و شناخت و کسب فرصت های کاری موجود بود. در ادامه، پرسش هايی دانشجويان و پاسخ های مدير کل اداره تجهيزات پزشکی آمده است.

  با توجه به اينکه پيش از اين توليدکنندگان داخلی براي دريافت استانداردهای اروپا و آماده شدن برای صادرات تشويق ميشدند، اکنون رويکرد و تمرکز اصلی در زمينه مصرف داخلی و صادرات تجهيزات پزشکی چيست؟
براي افزايش کيفيت محصولات توليد داخل و رقابتی شدن آن با محصولات خارجی بايد نگاهی نيز به خارج از مرزهای کشور داشته باشيم. اين رويکرد فقط مختص به ايران نيست بلکه در مورد همه کشورهايی که در حوزه توليدات به خصوص توليدات سلامت محور موفق بوده اند، صدق ميکند. متمرکز نبودن به داخل مرزها موجب رقابتيتر شدن فضا ميشود و توليدکننده بيشتر به دنبال ارتقاي کيفيت محصولات خود ميرود. زيرا زمانی توليدکننده واقعی رشد خواهد کرد که در فضايی رقابتی قرار بگيرد. بنابراين داشتن تائيديه سازمان اروپا رويکرد اشتباهي نيست. اما زمانی که اين تصميم گرفته شد، فضاي سياسی کشور متفاوتتر بود و امروز فضای بسته تر و سخت تری دارد. بنابراين موضوع استاندارد اروپا را فعلا معلق کرده ايم تا وضعيت مشخص شود. اکنون تمرکز ما تامين ملزومات و تجهيزات پزشکی ايران است و صادرات در گام بعدی جزو سياست های کاري قرار ميگيرد. يعني آنجايی که توليدات داخل ميتواند علاوه بر تامين داخل، خارج از کشور را نيز پوشش بدهد.

  چه کالاهايی ارزبری بيشتری دارند؟ در شرايط کنونی توليد تجهيزات سرمايه ای براي کشور در اولويت قرار دارد يا تجهيزات مصرفی؟
فهرست کالاهای تجهيزات سرمايه ای و ملزومات مصرفی که ارزبری بالاتری دارد، مشخص است. بعضي از اقلامی که ارزبری بسيار بالايی دارند مانند لنز داخل چشمي يا برخی دستگاه های تصويربرداری مانند سی تی اسکن جزو رديف های اول قرار دارند. اما اينکه لزوما ذهن کارآفرينان و دانشجويان را به سمت معرفي کالاهای ارزبر هدايت کنيم تا روی آنها متمرکز شوند، راهنمايی درستی نيست.
فرصت‌های اشتغال و کارآفرينی براي افراد مرتبط با حوزه سلامت مانند مهندسی پزشکی، کم نيستند. در دنيا حوزه تجهيزات و ملزومات پزشکی از رشته هايی به شمار ميرود که از نظر صنعتی رشد بالايي دارند. نرخ نوآوری ها در اين حوزه نيز بسيار بالاست تا جايی که بسياری از پوشش هايي که به صورت دارويي براي درمان برخي از مشکلات و بيماريها پيشگيری يا درمان انجام ميشد، اکنون با استفاده از مهندسی بافت و ملزومات پزشکی يا پرسيجرهای خاص مورد استفاده در عمل های جراحی يا اينترويشن، ميتواند جايگزين مصرف داروها شود. بنابراين مهندسي پزشکی رشته بسيار پرکابرد و وسيعي است و اگر دانش آموختگان اين حوزه مطالعات خوبي داشته باشند، لزومي ندارد روي کالاهای با ارزبری بالا تمرکز کنند. بسياری از دانش آموختگان شرکت هاي دانش بنيان را ايجاد و روی کالاهای ديگر تمرکز کرده اند. براي نمونه يکي از دانش آموختگان مهندسی پزشکی وارد حوزه باندهاي تخصصی شده است. شايد باندهای تخصصی ارزبری بسيار بالايی نداشته باشد، اما از رشته هايی به شمار ميرود که شيب مصرف آن در خارج از کشور و ايران روبه توسعه است و کالای پرسودی به شمار ميرود. يعني کالاهايي دانش بنيان که ممکن است متريال کمی داشته باشند، به دليل دانش محور بودن آنها، فروش و حاشيه سود خوبی دارند و پروژه موفقی ميشوند. در رشته مهندسی پزشکی ميتوان کارهای زيادی انجام داد البته اگر اهل کار باشيد. در رکود اقتصادی چند سال پيش، تنها واحدهای مشغول به کار در شهرک های صنعتی واحدهای تجهيزات پزشکی و دارو بودند. در آن شرايط بسياری از واحدهای صنعتی ظرفيت هاي خود را بسيار پايين آورده يا تعطيل کرده بودند.
 در ساير کشورها بخش صنعت در قبال پرداخت هزينه اي به دانشگاه، يکسري از پروژه ها را به اين مجموعه علمی سفارش ميدهد. اما اين ارتباط در ايران ايجاد نميشود و دانشجويان و دانشگاهيان هم نبايد هميشه به دنبال کار باشند. ارتباط بين دانشجويان و صنعتکاران بناست چگونه برقرار شود؟
سالهاست به دنبال يافتن حلقه مفقوده بين بخش صنعت و دانشگاه هستيم تا مشکل را با هدف مرتبط کردن اين دو حوزه با هم، شناسايي و برطرف کنيم. در آسيب شناسی انجام شده دلايل مختلفی برای اين مسئله بيان ميشود که يک دليل آن انجام نشدن تحقيقات کاربردي در دانشگاه هاي ايران است. در واقع صنعتکاران به دليل اينکه دانشگاه ها بيشتر تحقيقات تئوری انجام ميدهند که صنعت را به نتيجه مورد نظر نميرساند، به سمت آنها نمی روند.
بحث ديگر اين است که برخي از توليدکنندگان تجهيزات پزشکی، توليدکنندگان واقعي نيستند و در واقع يک تکنولوژی را کپی برداری ميکنند. اين توليدکنندگان در شرکتهای خود واحد R&D براي ارتقاء توليداتشان را ندارند و در نتيجه خود را بينياز از وابسته شدن به منبع توليد دانش همچون دانشگاه ميدانند.
با اين حال بخش های دانشگاهی نيز وجود دارند که اکنون به عنوان کارآفرين در حوزه بازار تجهيزات و ملزومات پزشکی موفق شده اند. دانشجويان مهندسی پزشکی در دانشگاه برای ورود به بازار کار، بحث طراحي و توليد را مي آموزند اما در بازار، کار به طراحي و توليد ختم نميشود بلکه علاوه بر بخش طراحی و توليد محصول بايد به بخش های رگولاتوری و مارکتينگ نيز پرداخته شود.
اگر هر مجموعه علمي دانشگاهی، شتاب دهنده، انکوباتور و مرکز رشدي به مقوله های رگولاتوری و مارکتينگ توجه نکند، موفق نخواهند بود. فردي که وارد بازار کار ميشود، اگر از هر سه مرحله طراحی و توليد، رگولاتوری و مارکتينگ شناخت کافی داشته باشد و بتواند آنها را در کنار هم پيش ببرد، به نتيجه ميرسد.
هرچند توليد، بخش پيچيده و سختي است، اما رگولاتوری دانش خاصي است که توليدکننده و طراح بايد خود را با ضوابط آن منطبق کنند. توليدکننده بايد يا خود دانش اين کار را به دست آورد يا از افرادی که در اين حوزه متخصص هستند، بهره بگيرد تا بتواند اين مرحله را پشت سر بگذارد. بخش مارکتينگ نيز مکانيزم خاصي دارد و نيازمند شناخت بازار است. بنابراين در مجموع، اگر دانشگاه و شتاب دهنده ميخواهد پروژه هايش موفق باشند بايد اين سه مرحله را در کنار هم پيش ببرد در غير اين صورت يا شکست ميخورد يا اينکه ارزش افزوده مد نظرش محقق نميشود.
چه بسا پروژه هايي بوده اند که محصول، طراحي و کيفيت خوبي داشته اما هيچگاه در بازار موفق نبوده است. اين پروژه ها وقتي به موفقيت رسيده اند که فردی با قيمت بسيار اندک همه پروژه را خريده و آن را به اسکيل صنعتی رسانده و دستگاه های زيادی هم نصب کرده است. البته نبايد خيلی زود نااميد شد زيرا اين مراحل چندان راحت نيستند.
افرادي که در بيمارستان ها، فضای کلينيکی و اتاق های عمل حضور دارند و کنار دست متخصصان کار ميکنند، عملکرد و خروجي بسيار بهتري دارند. برای نمونه در انگليس دانشجويان را به مراکز درمانی ميفرستند تا پروژه پايان نامه خود را در آن محيط تعريف کنند. آنقدر آشنايی با مراکز درمانی مهم است که گاهي افرادي که مهندس نيستند به خاطر داشتن تجربه بيمارستانی، به کارآفرين تبديل ميشوند و واحد توليدی برای محصولی احداث ميکنند که حتی فکرش را نميکنيد که بتواند آنقدر موفق باشد.

  تبصرهاي وجود دارد که پزشکان، مراکز درمانی و بيمارستانی را ملزم کند که به جای استفاده از محصولی خارجی از توليد داخلی مشابه آن استفاده کنند؟
بله. مکانيزم هايی برای حمايت از توليد داخل وجود دارد. براي نمونه محصولاتی که در داخل کشور توليد ميشوند، از اولويت خريد برخوردارند يا واردات محصولاتی که تيراژ توليد آنها کفاف نياز کشور را ميدهد، متوقف ميشود. گذشته از اين موارد، در شرايطی که تحريم ها دشوارتر شده، هميشه فضای بهتری برای توليد ايجاد شده است زيرا اختلاف نرخ ارز ايجاد ميشود. نرخ ارز که گران ميشود، هزينه واردات به شدت افزايش مييابد اما تاثير آن در توليد داخل کمتر است. اين شرايط، فضايی را فراهم ميکند که توليدکننده موفق تر باشد. علاوه بر اين فضا که خود به خود به توليد کمک ميکند، وزارت بهداشت نيز سياست هايي دارد. بر اين اساس بخش دولتی و دانشگاهی که حتما بايد اين کار را انجام بدهد و برخي از سازمان ها مانند تامين اجتماعی نيز ضوابط خاص خود را برای حمايت از توليد داخلی دارند. بخش خصوصی نيز که ديگر خود تصميم گيرنده مستقلی به شمار ميرود.

چه کسي تصميم گيرنده و ناظر فرآيند خريد بيمارستان‌ها، قيمتگذاري و ارزيابی کيفيت تجهيزات پزشکی است؟ نقش مهندسان پزشک در اين فرآيند چيست؟ به ويژه اينکه برخی از مهندسان پزشک تمايلی به ورود به عرصه توليد ندارند.
يکي از معضلاتی که در حوزه تجهيزات و ملزومات پزشکی وجود دارد و برای حل آن نيز همت و هميت ملی نياز است، بحث شبکه توزيع تجهيزات و ملزومات پزشکي است. در شبکه توزيع و تامين تجهيزات و ملزومات پزشکی ساختار چندان کارآمد نيست و گاهی برای کسی است که ميخواهد در اين حوزه کار کند و انتظار بازاری عادلانه را دارد نااميدکننده است به خصوص درباره قضاوت ها و نظراتی که درباره محصولش ميشود. براي اصلاح شبکه توزيع، به فکرهای جديد در اين حوزه نياز است. در حوزه تجهيزات و ملزومات پزشکی بازاری سنتي داريم و اين توقع وجود دارد که دانش آموختگان رشته های مهندسی پزشکی و رشته های مرتبط، اثر خود را در اصلاح اين ساختارها نيز بگذارند. از سالی که رشته مهندسی پزشکی در ايران ايجاد شده و دانشآموختگان آن وارد بازار شده اند در حوزه تامين و توليد حوزه سلامت تاثير بسزايي داشته اند.
آن دسته از مهندسان پزشکی که تمايلی به ورود به عرصه توليد ندارند، ميتوانند وارد حوزه توزيع شوند. مطالعه مکانيزم های توزيع در نقاط ديگر دنيا و پياده سازي آن در ايران از بخش های ديگری است که مهندسان پزشک ميتوانند به آن ورود کنند. اکنون حوزه IT از حوزه های تاثيرگذار در همه صنايع و جوامع است که ميتوانيم از آن استفاده کنيم. در اداره کل تجهيزات پزشکی چند طرح داده شده است که طرحی با عنوان «بخش مجازی امين» آماده شده است و افرادی که ميتوانند در عرصه تجهيزات پزشکی کمک کنند، فراخوان شده اند. اگر دانشجويان و دانشگاه ها فکر و ايده ای دارند به عنوان متقاضی مطرح کنند و به عنوان يکی از پايلوت ها، پروپوزال بدهند تا در بخش توزيع، ياری رسان باشد.

با مقوله قاچاق تجهيزات پزشکی روبه رو هستيم؛ آيا مانند بحث دارو، فرآيندی برای حوزه تجهيزات پزشکی و جلوگيری از قاچاق آن وجود دارد؟
در تجهيزات پزشکی نيز چنين اتفاقی افتاده است. UID مثلا براي ايمپلنت های ارتوپدی و دندانپزشکی اين برچسب ها وجود دارد اما به دليل مشکل شبکه توزيع هنوز اثربخشی چندانی ندارد. هرچند واردکننده و توليدکننده را ملزم ميکنيم که برچسب را روي کالا استفاده کند، اما اگر در شبکه توزيع، واحد صنفی سواد اين کار وجود نداشته باشد، نتيجه بخش نخواهد بود. البته چون بيمارستان ها مصرف کننده نهايي تجهيزات پزشکی هستند، بهتر ميتوانند UID و اصالت محصول را بررسی کنند. UID يکي از راهبردهاست اما نميتوان آن را سريع اجرا کرد ضمن اينکه همه چيز با کمک آن حل نميشود و هنوز جای کار زيادی دارد.

  اداره کل تجهيزات پزشکی فقط به دنبال رگولاتوری است يا اهدافی مانند توسعه توليد را نيز مد نظر دارند؟
وظيفه ذاتی اداره کل تجهيزات پزشکی و سازمان غذا و دارو، رگولاتوری است. اداره کل نه خريدار است و نه مصرف کننده و به معنای واقعی کلمه فقط رگولاتور است. البته رگولاتور ميتواند به توسعه توليد تجهيزات پزشکی کمک کند؛ به اين ترتيب که مثلا به توليدکننده ميگويم اگر کيفيت خوبي داشتي، صادرات انجام دادی و توانستی مراکز درمانی داخلی را پوشش بدهی، ميتوانم جلوی واردات را بگيرم. همچنين ميتوان به جاي تعيين سود بر مبنای قيمت تمام شده کالاي هايتک، مقايسه کنيم که مشابه چه کالای وارداتی را توليد کرده است؛ اگر کالاي وارداتی 100 دلار باشد، من 80 دلار را به توليدکننده پرداخت ميکنم در حالي که ممکن است قيمت تمام شده محصول او 20 دلار باشد. اين مشوقی ميشود برای توليدکنندگان حوزه تجهيزات پزشکی.

اين براي زماني است که توليدکننده به قوتی رسيده است، اما دانشجويان و فضای دانشگاهی وضعيتش فرق ميکند.
مکانيزم های مراکز رشد و شتاب دهنده ها امکانی است براي دانشجويان و تجارت های کوچک که تحت پوشش قدرت بزرگتری قرار بگيرند. مثلا مرکز رشد دانشگاه تهران، پروژه های دانشجويی موفق زيادی دارد چون حمايت مرکز رشد، معاونت علمی و کمک اداره کل تجهيزات پزشکی را داشته تا به اين مرحله رسيده است.

  در حوزه صادرات، توليدکنندگان به دليل محدوديت‌های ناشی از تحريم با مشکل روبه رو هستند. آنها به دليل امکانپذير نبودن صادرات محصولاتشان با نام ساخت ايران، به ناچار با برند شرکتی خارجی توليدات خود را صادر ميکنند. با اين روش همه منافع از آنِ شرکت خارجی ميشود. صادرات در اين شرايط منطقی است؟
صادرات در وضعيت کنونی به نفع توليدکننده است؛ چه محصول تکميل شده (Finished) صادر کند يا نيمه تکميل شده (Semi-finished). مسئله اي که شما مطرح کرديد، مربوط به محصولات نيمه تکميل شده است. به تازگی نيز در جلسه ای اين مسئله مطرح شد مثلا در ترکيه چند واحد توليدی پذيرفته اند که Semi-finished بگيرند و به اسم خود صادر کنند که اين کار اشکالي ندارد. در واقع با توجه به قيمت کنونی ارز، براي توليدکننده به مراتب به صرفه تر است که کالايش را به صورت صادراتی عرضه کند، اما شرايط سياسی کشور محدوديت هايی را ايجاد ميکند. با همه اين سختی ها، بيش از 20 واحد توليدی مشغول صادرات و بازاريابی برای بازارهای جديد هستند.

  اعمال استانداردها در توليد محصولات به چه شکلي است؟
استاندارد چند حالت دارد. براي بعضی محصولات توليدی در دنيا، هيچگونه استانداردی وجود ندارد. برخي از محصولات استاندارد بين المللي و برخي ها نيز استاندارد کشوری دارند. گاهي اوـقات کارخانه ها استانداردهای داخلی خود را اعمال ميکنند که معمولا استانداردهای داخلي بالاتر از سطح استانداردهای بين المللی است. هيچکدام از اين استانداردها با هم منافات ندارند. حداقل استاندارد اين است که کالايی به بازار عرضه شود که آسيب رسان نباشد و اثربخش باشد، اما شرکتی ميخواهد چند پله بالاتر برود و محصولی را با استفاده از متريالی ارائه کند که 15 سال کار ميکند. اين مرحله نياز به استاندارد خاصی ندارد و به تصميم توليدکننده بستگی دارد که چقدر ميخواهد کيفيت خود را افزايش دهد.

  امکان حضور مهندسان پزشکي در اعمال بالينی و خريد تجهيزات مراکز درمانی فراهم شده است؟
مهندسان پزشک در بحث خريد تجهيزات به عنوان مسئولان فنی در شرکتها و مراکز درمانی نقش دارند، اما اينکه اين نقش چقدر پررنگ است جای بحث دارد. در واقع اينکه پزشک چقدر احساس نياز کند که به نظر يک مهندس پزشک نيازمند است، نياز به فرهنگ سازی دارد.
مهندسان پزشک اطلاعات بالينی کمی دارند که اين مسئله ضعف بزرگي است. هرچقدر اطلاعات بالينی مهندسان پزشک بيشتر باشد، بيشک ميتواند نقش پررنگتری در مراکز درمانی ايفا کنند. اين فاصله بين پزشکان و مهندسان پزشک در کشورهای ديگر نيز وجود دارد، اما از سوی ديگر پزشکان، از برخي دستگاه ها تا زمانی که مهندس پزشک بالای سر آنها نباشند، استفاده نميکنند.

  براي اينکه قشر داروسازان بيکار نباشند مجمع پزشکان تبصره گذاشته است که بايد مسئول فروش داروخانه ها داروساز باشد. چرا اين طرح را براي مهندسان پزشک نداشته باشيم؟
بخش نامه ای وجود دارد که همه داروخانه ها، يک مهندس پزشک داشته باشند. حوزه درمان آيين نامه هايی براي مراکز درمانی دارد که در معاونت درمان وزارت بهداشت تعريف ميشود و بسيار سعي شده است که نقش مهندسان پزشکی در آيين نامه های آنها لحاظ شود. مثلا واحد مهندسی پزشکی يکی از واحدهای اجباری باشد. در اين راستا وقتي بناست بيمارستانی تاسيس شود، بايد يک واحد مهندسی پزشکی با يک مسئول داشته باشد تا به آن پروانه فعاليت بدهند. خيلی تلاش شده که اين کار انجام شود و موفقيت های نسبی هم به دست آمده است.
به هرحال در طول زمان مهندسي پزشکی نيز جايگاه خود را در مراکز درمانی، شرکتهای توليدکننده و واردکننده و شبکه توزيع پيدا خواهد کرد؛ همانگونه که در نظام رگولاتوری اداره کل تجهيزات پزشکی، همه مهندس پزشک هستند، زيرا رشته تاثيرگذاری است.

 دانش آموختگان مهندسی پزشکی براي شروع بهتر، بايد از ابتدا واردات داشته باشند بعد به سمت توليد بروند يا برعکس؟
اگر واردات باعث ميشود که بازار را بهتر بشناسيد به سمت واردات برويد، اما اگر فکر ميکنيد واردات سود بيشتري دارد اينگونه نيست؛ در واقع سود توليدکنندگان موفق بيشتر است يا اگر فکر کرديد خارج از کشور رفتيد پس موفق تر هستيد اينگونه نيست. در ايران پروژه های موفق، ثروت آفرينتر هستند. البته موفق بودن پروژه ها به اين شرط است که همه قسمت های لازم را بشناسيد. اما اينکه کجا پروژه هايتان را برآورده کنيد، بايد بگويم اداره کل تجهيزات پزشکی يک رگولاتور است. در دانشگاه نيز چند مرکز رشد وجود دارد که ارتباط سيستماتيکی با اداره کل تجهيزات پزشکی دارند. بنابراين استرس نداشته باشيد که چگونه ايده خود را عملياتی کنيد. فضای خوبی برای ارتقا توليد و پروژه هاي جديد ايجاد شده است.

 در حوزه خدمات پس از فروش، مراکز تخصصی تعمير تجهيزات پزشکی به صورت متمرکز راه اندازی نشده اند. اگر مراکز تخصصی تعمير تجهيزات پزشکی راه اندازی شوند، ديگر نيازی نيست تجهيزات را برای تعمير به کره جنوبی و آلمان بفرستيم. در اين زمينه چه کاری ميتوان انجام داد؟
خيلی کم اتفاق ميافتد دستگاه برای تعمير به خارج از کشور فرستاده شود. متخصصانی با دانش فنی خوبی در ايران هستند که کار تعمير را انجام ميدهند حتي در کشورهای همسايه نيز گاهی خدمات می دهند. اکنون بحث تعميرات بيشتر توسط شرکت واردکننده انجام ميشود، اما در زمينه اينکه واحد تعميرکننده ايجاد شود، کاری به عنوان شرکت های ثالث و طرح توسعه آن انجام شده است که فضا را برای اشتغال زايی بيشتر فراهم ميکند.