طراحی ساختار اتاق رادیوگرافی استاندارد

1- مقدمه
رادیوگرافی یک روش تصویربرداری تشخیصی از استخوان‌های بدن است که در حین انجام این نوع تصویربرداری، اندام بیمار بین منبع تولید اشعه ایکس (تیوپ) و فیلم رادیولوژی (دتکتور دستگاه) قرار می‌گیرد و بدین ترتیب تصویر اندام مزبور روی فیلم یا در مانیتور تشکیل می‌شود.
تمامی اتاق‌های رادیوگرافی با سیستم فلورسکوپی همراه نیستند. فضاهای تصویربرداری ممکن است دارای دو اتاق، یکی رادیوگرافی ساده و دیگری رادیوگرافی/فلوروسکوپی باشند.
بر پایه مطالعات انجام شده، بسیاری از بیمارستان‌ها فضای کافی به بخش رادیوگرافی اختصاص نداده‌اند و پس از ساخت بیمارستان، توسعه این بخش‌ها عملاً غیر ممکن می‌شود؛ برای مثال، فضای کافی برای اتاق انتظار، سرویس‌های بهداشتی، اتاق استراحت و … . طراحی مناسب بخش‌ها با فضای کافی و حفاظت مناسب، توانایی کارکنان و بخش را افزایش داده و میزان دوز دریافتی اشعه X آن‌ها را به حداقل میزان می‌رساند.

2- اجزای بخش رادیولوژی

• پذیرش و فضای انتظار
• اتاق رادیولوژی
• اتاق کنترل
• دفاتر اداری و گزارش نویسی
• اتاق رختکن
• سرویس بهداشتی

شکل ۱ – بلوک دیاگرام کلی بخش رادیوگرافی

1-2- پذیرش و فضای انتظار بیماران
این قسمت از بخش تصویربرداری که برای کلیه قسمت‌های تصویربرداری مشترک است باید در مجاورت ورودی اصلی باشد تا دسترسی مستقیم به اتاق‌های تشخیص و رختکن وجود داشته باشد. در قسمت انتظار باید فضای کافی (حدود 1.1 متر) برای افرادی که از ویلچر یا برانکارد استفاده می‌کنند وجود داشته باشد.

2-2-اتاق رادیولوژی
موسسه یا مرکز رادیولوژی باید در دسترس بیماران بستری و غیر بستری باشد. این مرکز یا موسسه باید طبق ماده 18 در طبقه همکف باشد. در غیر این صورت اگر در ارتفاع 3+ یا 3- قرار داشته باشد، حتماً باید مجهز به آسانسور بیماربر باشد.
مکان اتاق رادیولوژی که حجم معاینه‌های قفسه سینه، شکم، و سایر اندام‌ها در آن بالاست باید در مجاورت پذیرش و اتاق انتظار بخش تصویربرداری باشد تا مسافتی که بیماران طی می‌کنند کاهش یابد. همچنین این اتاق را در انتهای بخش تصویربرداری قرار می‌دهند تا نیاز به محافظت کمتری باشد.
در طراحی اتاق، باید مواردی مانند حرکت‌ها و چرخش‌های سطح تخت مخصوص تصویربرداری و تجهیزات را نیز در نظر گرفت. نکته قابل توجه دیگر، فضای باز اطراف تخت جهت سهولت دسترسی به بیمار است تا اگر بیمار به مراقبت یا کمک خاصی نیاز داشت، امکان این کار وجود داشته باشد.
در صورتی که بیمار به کمک برانکارد یا ویلچر وارد اتاق می‌شود باید امکان حرکت برانکارد و ویلچر در اطراف تخت تصویربرداری به آسانی وجود داشته باشد.

شکل ۲ – اتاق رادیولوژی

شکل ۳ – طراحی بخش رادیوگرافی با در نظر گرفتن امکان حرکت برانکارد

3-2- اتاق کنترل
برای هر اتاق تصویربرداری باید یک فضا با اتاق کنترل در نظر گرفت که این اتاق باید سرب‌کوبی شده باشد و یک پنجره سربی جهت مشاهده بیمار توسط پرسنل هنگام انجام تصویربرداری وجود داشته باشد. در صورت وجود محدودیت فضایی می‌توان از پارتیشن‌های ضد اشعه استفاده کرد.
فضای رادیولوژی باید در محلی مناسب قرار گیرد تا تکنسین بتواند بیمار را در موقعیت معاینه و کنترل برای عکسبرداری به طور همزمان مشاهده کند. همچنین تکنسین اتاق کنترل باید امکان مشاهده کامل بیمار از پنجره سربی، زمانی که میز در موقعیت عمودی ۹۰ درجه و همچنین در حالت افقی است را داشته باشد. اتاق کنترل در سمت راست یا چپ اتاق رادیولوژی قرار می‌گیرد و دید کامل به بیمار این جهت‌ را تعیین می‌کند. اگر فضای اتاق کنترل بیرون از اتاق تصویربرداری باشد، باید یک سیستم صوتی برای ارتباط بین بیمار و رادیولوژیست برقرار باشد.

شکل ۴ – مکان قرارگیری دستگاه نسبت به اتاق کنترل

استانداردهای بخش رادیوگرافی
1- حداقل ابعاد اتاق رادیوگرافی بدون در نظر گرفتن رختکن و سرویس بهداشتی باید 18 متر مربع یعنی یک اتاق 5/4×4 متر باشد. ابعاد اتاق رادیولوژی مطابق با سایز سیستم X-Ray و تجهیزات جانبی آن تعیین می‌شود.
2- حداقل ارتفاع سقف تا کف باید 2.70 متر باشد.
3- عرض درب ورودی اتاق رادیوگرافی حداقل باید 120 سانتیمتر باشد.
4- عرض درب ورودی اتاق کنترل حداقل 80-70 سانتیمتر باشد.
5- یک واحد رختکن و یک واحد سرویس بهداشتی با حداقل مساحت 1 مترمربع وجود داشته باشد.
6- در صورتی که مرکز به صورت شبانه‌ روزی کار می‌کند باید یک اتاق برای استراحت کارکنان در نظر گرفته شود.
7- اتاق رادیوگرافی باید به منظور حفاظت در برابر اشعه با ضخامت 2 میلیمتر سرب کوبی شود.
8 – شیشه اتاق کنترل باید حداقل به ضخامت ۱ میلیمتر سرب داشته باشد.
9 – شیشه سربی با ابعاد حداقل 60 در 90 سانتیمتر و در ارتفاع 100 سانتیمتری از زمین نصب شود.

شکل ۵ – موقعیت اتاق کنترل نسبت به تخت

شکل ۶ – اتاق کنترل بخش رادیوگرافی

شکل ۷ – ابعاد و ارتفاع شیشه اتاق کاربر

10- داخل چهارچوب درب ورودی اتاق رادیوگرافی باید بتون‌ریزی یا سرب‌کوبی شود.
11- چراغ هشدار دهنده جهت هشدار اشعه X باید بالای درب ورودی اتاق رادیوگرافی نصب شود.
12- به علت وجود دتکتور و حساسیت آن به تغییر دما باید تهویه داخل اتاق همیشه حتی زمانی که دستگاه خاموش است مناسب باشد. دمای اتاق باید در حدود 22 تا 25 درجه سانتیگراد ثابت بماند.
13- نصب سقف کاذب باید پس از نصب ناودان‌های دستگاه و پیش از نصب دستگاه صورت گیرد.
14- کف اتاق باید به گونه‌ای مقاوم و بدون درز و شکاف باشد که بتواند وزن دستگاه را تحمل کند و قابل شستشو باشد.
15- در دستگاه‌های سقفی، سقف باید به گونه‌ایی باشد که بتواند تحمل وزن ریل و دستگاه را داشته باشد.
16- فضای اتاق باید به گونه‌ای باشد که بین بوکی ایستاده و تخت حداقل یک متر فاصله باشد.
17- ترانسفورمر در گوشه‌ای از اتاق رادیولوژی قرار می‌گیرد، بنابراین باید مسیرکابل‌های الکتریکی از آن به تخت، بوکی استند و اتاق کنترل کشیده شود.
نکته: مطمئن‌ترین راه برای کابل‌کشی سیستم، استفاده از داکت‌هایی است که درون کانال‌های کنده شده در زمین قرار می‌گیرند. این داکت‌ها می‌تواند تا سقف ادامه یابند و در داخل دیوار قرار گیرند، می‌توان روی آن ها را با درپوش‌هایی پوشاند. در شکل ۸، مسیر کابل‌ها یا داکت‌ها مشخص شده‌اند.

شکل ۸ – مسیرهای داکت‌کشی برای سیستم برق رسانی دستگاه

18- پس از نصب دستگاه و پیش از بهره برداری، اتاق‌های تصویربرداری باید مجهز به تجهیزات احیای بیمار و زنگ اخبار اضطراری شوند.
19 – نکته:
1- تنوع کارخانه‌های سازنده تجهیزات تصویربرداری، ابعاد این تجهیزات و لوازم یدکی آن‌ها که ممکن است خود به تجهیزات دیگری متصل شوند و نیاز به فضایی بزرگتر را ایجاب کنند همگی از جمله عواملی هستند که باید در نظر گرفته شوند.
2- مرکز، نوع دستگاه را انتخاب می‌کند و طراح، فضای ویژه‌ای را با تمامی مشخصات طراحی می‌کند. به وضوح مشخص است که ابعاد تجهیزات، تعیین کننده اندازه اتاق هستند. از طرفی طراح باید روابط و سیرکولاسیون‌ها و نیازهای توسعه در آینده را که دو فاکتور مهم هستند در نظر بگیرد.

الزامات برقی اتاق رادیوگرافی

1- برق 3 فاز حداقل 50 آمپر وجود داشته باشد.
2- وجود چاه ارت مجزا برای این اتاق که مقاومت زیر 2 اهم داشته باشد (جهت گرفتن نویزهای دستگاه تا این نویزها به دستگاه‌های دیگر وارد نشوند).
3- پریزهای برق در فاصله 50 سانتیمتری از سطح زمین وجود داشته باشد.
4- تابلو برق نصب شود و تا محل ژنراتور کابل‌کشی شود.

شکل ۹ – نحوه کابل‌کشی تابلو برق و ژنراتور

5- در صورت وجود نوسانات در برق مرکز، حتما از استابلایزرهای مطمئن استفاده شود.