نویسنده: فاطمه انصاري
اين روزها کمتر کسي است که از وضعيت اقتصادي کشور گلايه نداشته باشد و هر صنفي به نوعي درگيري هاي مالي و گيرودارهاي خود را دارند اما آنچه باعث ميشود تا حساسيت در حوزه سلامت بيشتر شود، سروکار داشتن با جان مردم است و به همين ترتيب لزوم حمايتهاي دولتي در اين حوزه بيشتر است. از ابتداي اجراي طرح تحول سلامت نگاه جديتري به آزمايشگاه ها شد و انتظارات از اين بخش افزايش يافت. اين امر اگرچه منجر شد تا نظام سلامت قدمي روبه جلو بردارد اما چالش هايي که تاکنون نظام سلامت در حوزه آزمايشگاه به آن توجه نکرده بود، نيز آشکار شد. ازاينرو، باوجود انتقادات بسيار به اجراي طرح تحول، ميتوان گفت اين طرح منجر شد تا مسئولين و کارشناسان با چالشهاي عمده اين حوزه روبرو شوند. ازاينرو «ماهنامه مهندسي پزشکي» قصد دارد تا به بررسي مشکلات عديده اين حوزه بپردازد. در اين شماره دکتر محمدعلي برومند، دبير انجمن آسيبشناسي ايران در گفتوگو با ماهنامه مهندسي پزشکي به بررسي برخي چالشهاي کنوني آزمايشگاهها پرداخت.
اگر بخواهيد يک نگاه اجمالي و کلي نسبت به حوزه آزمايشگاه کنيد، به نظر شما ساختار آزمايشگاه چگونه است و چه چالشهايي دارد؟
ساختار آزمايشگاه در ايران، از زمان تأسيس تاکنون، ساختاري منسجم با عملکرد يکپارچه نبوده است. ازاينرو، در يک نگاه اجمالي به هر يک از بخشهاي آن متوجه مشکلات عديدهاي خواهيم شد. در طول فعاليتهاي مربوطه به آزمايشگاه و ازجمله تجهيزات، هرگاه تصميم بر اصلاح اين ساختار گرفته شده، تنها در مدت کوتاهي موفق بوده است و راه حلي براي مشکلات همان دوره به خصوص پيداکرده است؛ بااينحال با گذر زمان اين نوع اصلاحات نه تنها منجر به رشد نشده بلکه باعث بروز مشکلات بيشتري در آينده اين ساختار شده است. با توجه به اينکه در هر حوزه مرتبط با آزمايشگاه اعم از نيروي انساني، تجهيزات سرمايه اي، اقلام مصرفي و حتي تعرفه هاي خدمات آزمايشگاهي چالش وجود دارد؛ دورنماي روند کنوني نشان ميدهد که اين ساختار را نميتوان با يک برنامه کوتاه مدت، مختصر و مفيد اصلاح و همه اين چالشها را رفع کرد. ضرورت کار کارشناسي عميق و زمانبر اينجا احساس ميشود که باوجود برنامه هاي کوتاه مدت متنوع از گذشته تا به امروز، هنوز اين چالش ها حل نشده اند. متأسفانه برخي از دوستان سياستگذار هنوز به اين نتيجه نرسيده اند و به دنبال راه حل هاي مقطعي و کوتاه مدت هستند. درست است که ممکن است برخي چالشها در زمان کمتري رفع شوند اما بايد بدانند که برخي از چالش هاي کنوني براي حل شدن نياز به برنامه ريزي درازمدت همراه با اصلاح ساختار دارند.
به نظر شما طرح تحول سلامت تا چه ميزان بر ساختار اين حوزه تأثير گذاشته است؟ طرح تحول سلامت را چگونه ارزيابي ميکنيد؟
طرح تحول سلامت نگاه دوبارهاي به آزمايشگاه داشت و همين منجر شد تا ازلحاظ عملکرد در همه اجزاي سيستم درمان و آموزش کشور، آزمايشگاه به عنوان يک عضو درگير شود. بااينحال زماني که آزمايشگاه درگير طرح تحول سلامت شد، بار زيادي بر دوش آن قرار گرفت و همين منجر به بروز علائم کمبودها و چالشهاي ساختاري شد. چالش هايي که چندان روشن نبودند و کسي نميتوانست به وضوح آنها را ببيند و لمس کند. به هرحال طرح تحول سلامت باوجود مشکلات خود، باعث شد تا آزمايشگاه نقش پررنگتري در نظام سلامت کشور داشته باشد. به عنوان مثال يکي از اقدامات مهم در طرح تحول نظام سلامت، اصلاح تعرفه خدمات درماني بود که آزمايشگاه نيز از آن مستثني نبود. اگرچه ميزان آن نسبت به ساير رشته ها خيلي کمتر بود اما همين بازنگري منجر شد تا تعرفه خدمات آزمايشگاه به دو بخش خدمات حرف هاي و خدمات فني تقسيم شود. همين مسئله منجر شد تا برخي از مشکلات آزمايشگاهها حل شود. بسياري از آزمايشها که تا قبل از طرح تحول، به دليل هزينه هاي بالا براي بيماران به صرفه نبود، موردتوجه قرار گرفتند و مردم توانستند از اين خدمات نيز بهره مند شوند. اين درحالي بود که ارائه اين نوع از آزمايشهاي گران، باعث شد آزمايشگاهيان هم همانند باقي رشته هاي پزشکي بعد از مدتي با مشکلات تأمين بودجه مواجه شوند. به دنبال آن، بسياري از اقدامات مهم که در سيستم نظام سلامت انجام شده بودند، کمرنگ شدند يا ديگر اصلاح نشده و پشتيباني از آنها قطع شد. اين در حالي است که اگر اصلاح يا پشتيباني صورت نگيرد، ممکن است دوباره به همان نقطه ماقبل طرح تحول بازگرديم.
چندي است که با تحولات زيادي در حوزه اقتصادي روبرو شدهايم. با توجه به اينکه اين تحولات منجر به افزايش قيمتها در هر زمينهاي شده اند، اکنون شما با چه چالشهايي روبرو هستيد؟
نوسانات نرخ ارز، علاوه بر تغيير و تحولاتي که در نحوه واردات داشت منجر شد تا تغييراتي در نحوه ترخيص از گمرک و نحوه نظارت بر هزينه کرد ارز اختصاص داده شده، اعمال شود. به دنبال اين تحولات بسياري از شرکتهاي درگير با حوزه آزمايشگاه با يکسري مسائل جديد روبرو شدند که به هيچ عنوان براي آن برنامه اي نداشتند. افزايش نظارت ها، و تغيير روش آنچه در بانک مرکزي، چه در گمرک و چه در اداره تجهيزات، منجر به بروز وقفه در روند کار آنها شد. از سوي ديگر سيستم سفارش و انتقال ارز، واردات را با مشکل روبرو کرد. بنابراين به عنوان مثال اگر شرکتي برنامه ريزي کرده بود تا کالايي در ارديبهشت ماه به دستش برسد، با وقفه ايجادشده، اين برنامه تا اواخر تيرماه به تعويق افتاد. درنتيجه اين امر برخي از کيتهاي آزمايشگاهي ناياب شدند. از سوي ديگر با توجه به تأکيد بر استفاده از کالاي ايراني و همچنين بروز اين تحولات اقتصادي، تقاضا براي توليدکنندگان داخلي افزايش يافت که برخي از آنها نيز نتوانستند نيازهاي مشتريان خود را تأمين کنند. از سوي ديگر برخي از آزمايشگاه ها با بررسي اين وضعيت شروع به ذخيره نيازهاي خود کردند که همين منجر به افزايش التهاب در بازار شد و آزمايشگاهها با کمبود کيت مواجه شدند. بااينحال، امروز، در همه حوزه ها با شرايط سختي روبرو هستيم و بايد آنها را سپري کنيم. تحولات اقتصادي چندي پيش در کشور منجر به تحولات در سيستم تأمين ارز کشور شد. بانک مرکزي کشور موظف بود تا براي تأمين ارز کالاي اساسي موردنياز کشور اولويتبندي کند. بنابراين اين اولويتبندي از سوي وزارتخانه هاي مربوط اعلام شد. درگذشته زماني که بحث اولويت هاي ارزي به ميان مي آمد، هيچگاه نامي از آزمايشگاه برده نميشد اما اکنون وزارت بهداشت از اولويت اقلام مصرفي آزمايشگاهي ميگويد. با اينکه در استعلام اوليه اداره تجهيزات، تنها اقلام غيرآزمايشگاهي به چشم ميخورد اما با پيگيري هاي مکرر آزمايشگاه هاي مرجع سلامت، انجمن ها و وزارت بهداشت، خوشبختانه اقلام مصرفي آزمايشگاهي جز اولويت اول ارز قرار گرفتند.
درست است که اين اقلام در اولويت دريافت ارز دولتي قرار گرفته اند اما به گفته برخي از شرکتها آنها تاکنون نتوانستهاند ارز اختصاص داده شده را دريافت کنند يا مقدار آن اندک بوده. اين مسئله چه چالش هايي براي آزمايشگاهها به وجود آورده است؟
درحالحاضر آزمايشگاههاي کشور با سختيهاي فراواني براي تأمين اقلام مصرفي موردنياز خود، روبرو هستند. اصولاً در بخش دولتي اين مباحث بيشتر ديده ميشود و آزمايشگاه مجبور است براي تأمين يک قلم کالا با چندين شرکت تماس بگيرد زيرا شرايط اقتصادي کنوني باعثشده تا آزمايشگاهها ديگر نتوانند به صورت اعتباري اقلام موردنياز خود را تأمين کنند. درنتيجه مراکز دولتي با وقفه روبرو ميشوند زيرا آنها همانند بخش خصوصي نيستند و مجبورند يک سري مراحل اداري را طي کنند تا بتوانند پول را پرداخت کنند.
اين وقفه ها و افزايش قيمتها منجر به توقف ارائه برخي خدمات شده است؟
به هرحال شرايط سختي است. درحال حاضر آزمايشگاهها به صورت قطرهچکاني مواد موردنياز خود را تأمين ميکنند. به عبارت ديگر بهتر است بگوييم که در حدي نياز خود را تأمين ميکنند تا کار نخوابد. به همين خاطر ممکن است برخي کيتها به دست آزمايشگاه نرسد و مشکل ايجاد شود. لازم به ذکر است که در آزمايشگاه دو نوع مواد مصرفي وجود دارد. يکي مواد مصرفي هستند که در دستگاههاي با برند خاص مانند سيستمهاي بسته استفاده ميشوند که آزمايشگاهها مجبورند از مواد مصرفي همان دستگاه و همان شرکت استفاده کنند. طبيعتاً در اين حوزه مشکلات بيشتر است زيرا اگر شرکت نتواند مواد مصرفي موردنياز را وارد کند يا نتواند به موقع ارز موردنياز را تأمين کند، دست آزمايشگاه براي انجام خدمات آزمايشگاهي مربوطه بسته خواهد بود. حتي در خصوص کيتهاي توليد داخل نيز چنين مشکلاتي وجود دارد و تنها مختص اقلام وارداتي نيست زيرا ميزان مصرف مثلاً بهسمت توليدات داخلي سوق داده شده است، درحاليکه توليدات داخلي، اين پتانسيل را ندارند که بخواهند اين ميزان از نيازهاي کشور را تأمين کنند.
در حوزه تجهيزات سرمايه اي تا چه ميزان از حمايتهاي ارزي بهره مند هستيد؟
متأسفانه براي تأمين تجهيزات سرمايهاي چه در بخش دولتي و چه در بخش خصوصي هيچ ارز دولتي اختصاص داده نشده است. همين امر باعث ميشود که هزينه ها بسيار بالا برود. درنتيجه در هر دو بخش دولتي و خصوصي اگر دستگاهي آسيب ببيند و آن مرکز نياز داشته باشد تا دستگاهش را جايگزين کند، با هزينه هاي گزافي روبرو خواهد شد و بايد ارز موردنياز خود را از بازار آزاد تأمين کند. از سوي ديگر ازلحاظ اقتصادي نيز براي بسياري از مراکز به صرفه نيست که اين هزينه را براي دستگاه انجام دهند زيرا نميتوان گفت با وضعيت اقتصادي کنوني تا چند ماه اين دستگاه ميتواند به سوددهي برسد. از سوي ديگر نيز اگر بخواهند دستگاه را تعمير کنند بايد هزينه هاي زيادي را صرف کنند زيرا مدتهاست که قطعات يدکي از اختصاص ارز خارج شده است.
با توجه به تأکيد وزارت بهداشت در طرح تحول سلامت مبني بر نوسازي و جايگزين تجهيزات سرمايهاي، به نظر شما چه ميزان از تجهيزات کنوني نياز به جايگزيني دارند؟
متأسفانه تجهيزات فرسوده زياد است. باوجوداينکه در ابتداي طرح تحول نظام سلامت بسياري از تجهيزات تعمير يا نوسازي شدند اما بيشتر در بخش دولتي بودند و بخش خصوصي همچنان همانطور است. البته لازم به ذکر است که به دليل افزايش مراجعه به مراکز دولتي، ميزان فرسودگي در اين بخش بالاست. درمجموع وقتي نگاه اجمالي به 3 هزار آزمايشگاه ميکنيم، نميتوانيم بگوييم بيشتر تجهيزات نو هستند و احتياج به نوسازي ندارند.
کداميک از چالشهايي که به آن اشاره کرديد را مهمترين چالش حوزه آزمايشگاه ميدانيد؟
به عقيده من بزرگترين چالش در آزمايشگاه ها نيروي انساني است. متاسفانه در اين زمينه درگيري بسيار است. اصناف و افراد مختلف با پسزمينه هاي مختلف درگير اين قضيه هستند و انرژي زيادي را مصرف ميکنند. صرف انرژي به اين شکل، اقدامات و فعاليتهاي طرف هاي مقابل را خنثي ميکند. درنتيجه درگيريها بيشتر شده و همگي بر اين موضوع متمرکز شده اند، درحاليکه خيلي جاهاي ديگر ازجمله آموزش مغفول مانده است. بحث هايي از قبيل تداخل رشته اي، اينکه مديريت آزمايشگاه بايد به چه کسي سپرده شود و چه کسي صلاحيت حرفهاي و علمي آن را دارد، به کرات تکرار شده اند و اين سيستم هنوز وضعيت باثباتي را احساس نکرده است که بخواهد با اين ثبات به سراغ مابقي مشکلات و حل آنها برود. ما هنوز در گيرودار اينگونه درگيريها هستيم.
دیدگاه ها