از نوروز 1401 که شعار «سال تولید دانش بنیان و اشتغال آفرین» اعلام شد، تنها سه ماه گذشته است، اما از در و دیوار دارد «دانش بنیان» می‌بارد. گرچه همیشه شعار سال، بهانه‌ای برای برگزاری سمینارها و شعار سر دادن و سخت‌گیری بودجه و ارائه تسهیلات بوده است، امسال با موج‌های بلندتری از همه این موارد روبرو هستیم، چیزی شبیه سونامی دانش بنیان!
از اول صبح که پیچ رادیو را باز می‌کنی تا آخرین خبر نیمه شب، نام دانش بنیان در هر بخش خبر طنین انداز است. سخنرانی اغلب دولتمردان به ترجیع بند دانش بنیان مزین می‌شود و هر نهاد و سازمانی در تلاش است که از این قافله عقب نیفتد. تا جایی که رئیس قوه قضا هم برای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان اعلام آمادگی می‌کند.
کافی است سری به نمایشگاه‌های تجاری و صنعتی بزنید تا از عنوان دانش بنیان در کنار نام شمار چشمگیری از شرکت‌ها شگفت زده شوید. اگر این روند با همین فرمان پیش رود، شاید تا پایان سال از کمتر شرکتی بدون این پیشوند بتوان سراغ گرفت.
این وضعیت بار دیگر رشد حبابی را به ذهن هر ناظری متبادر می‌کند. انگار سرنوشت اقتصاد ما با این کلمه حباب گره خورده است. اما حباب در بازار دانش بنیان شاید کمی متفاوت‌تر از بورس سکه و غیره باشد و البته تأسف بارتر.
پیداست که وقتی این همه تقاضا و تلاش برای تبدیل شدن به دانش بنیان شدن در جامعه‌ای صورت می‌گیرد، آن هم جامعه‌ای که الگوی رفتاری خود را به بارزترین وجه در بازار بورس و سکه و دلار و سرمایه گذاری روی اتومبیل و … نشان داده است، بوی منافع از آن هم به مشام می‌رسد.
معافیت مالیاتی و گرفتن تسهیلات و تضمین خرید محصولات و ممنوعیت واردات و کالای مشابه و … (حتی صحبت از معافیت از خدمت سربازی هم می‌شود) و بسیاری امتیازات یا وعده‌ها، انگیزه‌ای است که خلایق را برای دانش بنیان شدن به صف می‌کند. آنچنان که روال چهل ساله نشان می‌دهد، تشکیل چنین صف‌هایی، فرصتی طلایی برای رانت خواری قدرتمندان و رؤیا فروشی به آرزومندان فراهم می‌آورد.
مانند آنچه در بازار بورس یا رویای بورس شاهد بودیم، شرکت و موسساتی برای توجیه و راه‌اندازی علاقه‌مندان برای احراز شرایط دانش بنیان راه افتاده‌اند. جای شکر دارد که اگر حتی این شرکت‌های دانش بنیان شکل نگیرد، این شرکت‌های پیشران، ایجاد اشتغال را جبران خواهند کرد.
در چنین شرایطی، صاحب نظران با این پرسش روبرو هستند که چه تناسبی بین کیفیت آموزش عالی کشور و کیفیت محصولات صنعتی و کشاورزی ما با این موج سونامی دانش بنیان وجود دارد. شاید چنین پرسش‌ها و ابراز نگرانی‌های به جا از سوی کارشناسان موجب شده که اخیراً مراجع ارزیابی و صدور تأییدیه به شرکت‌های کارآفرین، معیارهای اساسی‌تر و روش‌های سخت‌گیرانه‌تری را اعمال کنند.
تا پایان سال، نه ماه دیگر باقی است که می‌یابیم این همه شور و حال برای گسترش شرکت‌های دانش بنیان با چه انگیزه‌هایی صورت گرفت، منابع و امکانات به کدام شرکت‌ها اختصاص یافت و چه دستاوردی برای ایجاد اشتغال و رونق اقتصاد کشور داشت؛ البته اگر آمارها براساس همان رانت‌ها و عددسازی‌ها نباشند.
مدیر مسئول
صائب ماکویی
دیدگاه ها