فناوري اينترنت اشيا و اهميت و کاربردهاي آن در زندگي روزمره، هنوز براي عموم مردم ناشناخته و غيرقابل درک است. اطلاعات در دنياي امروزي، حرف اول را مي‌زند و به نوعي مي‌توان به آن مفهوم طلاي مجازي را اطلاق کرد. اينترنت اشيا بر پايه اطلاعات شکل گرفته و آن را به تمامي اشياي پيرامون محيط زندگي بشر بسط داده است. رديابي علائم بيماري آنفلوآنزا، رديابي ويروس کرونا از طريق تلفن همراه، ابزار پوشيدني تب سنجي، حسگر شتاب‌سنج، هولتر نوار قلب هوشمند، دستگاههاي شناسايي بي‌سيم در ذخيره پرونده سلامت و رکوردها، تعويض مفصل و پيوند عضو و … از جمله دستاوردهاي قابل توجه استفاده از اينترنت اشيا در دنياي پزشکي هستند. فارغ از نقش فناوري اينترنت اشيا در پيشگيري و کنترل ويروس کرونا، دنياي امروز با سرعت هرچه بيشتري به سمت دنياي هوشمند در حرکت است و دامنه استفاده از اينترنت اشيا روزبه روز وسعت پيدا مي‌کند.
مصاحبه پيش رو، توضيحات اوليه درباره معرفي و فرصت‌هاي استفاده از اينترنت اشيا IoMT است که از زبان يکي از مدرسان دانشگاهي اين حوزه بيان شده است. در شماره‌هاي آتي نيز گفتگوهايي پيرامون مباحث تحليل وضعيت قوانين، استانداردها و زيرساخت‌هاي موجود در ايران، اکوسيستم استارتاپي و دسته بندي آن‌ها و از همه مهمتر مشکلات حوزه اينترنت اشياء با متخصصان اين حوزه خواهيم داشت.
ابتدا نگاهي به حيطه فعاليتي شما داشته باشيم. لطفا خود را به طور كامل براي خوانندگان ماهنامه معرفي كنيد. چه شد که وارد اين حوزه کاري شديد؟
محسن رضوانيان هستم، دانش آموخته كارشناسي ارشد مهندسي مکاترونيک هستم. اکنون به عنوان مدرس دانشگاه در زمينه اينترنت اشيا و سايبر فيزيکال سيستم فعاليت دارم و از سال 1395 به صورت متمرکز به تحقيق و پژوهش در زمينه اينترنت اشيا پرداخته‌ام. از سال 2017 مشاور شاخه دانشجويي IEEtE دانشکده فني و حرفه‌اي شهيد شمسي پور هستم و به عنوان عضو هيئت مديره شرکت ستاره هوشمند اوراسيا نيز نقش مديريتي ايفا مي‌کنم.
ارتباط من با مهندسي پزشکي به دهه هشتاد برمي‌گردد زماني که به صورت کاملا اتفاقي مشغول پروژه مهندسي معکوس و ساخت نمونه جديد يک دستگاه EMG شدم و متوجه شدم که بيشتر علاقه‌مندم تا مدارهاي الکترونيکي و سيستم‌هاي ديجيتالي که طراحي مي‌کنم در خدمت علم پزشکي و پديدآورنده يک تجهيز پزشکي باشند.
IoMT چيست؟ و جزو چه علومي محسوب مي‌شود؟
اينترنت اشيا پزشکي را مي‌توانم در دسته فناوري‌هاي نوظهور و هم رديف AR/VR يا Blockchain قرار دهم. زيرساختي که مي‌تواند قابليت ارسال داده را براي فرآيندهاي پزشکي فراهم کند؛ به نحوي که بتوانيم متفاوت‌تر از هميشه شاهد تصميم‌گيري بر اساس داده (Data) باشيم.
به صورت کلي اينترنت اشيا يک پديده مخابراتي، برق و کامپيوتري محسوب مي‌شود و مي‌توانيم آن را در دنياي مهندسي تصور کنيم. اما کاربردهاي چندگانه اينترنت اشيا در بازارهاي مختلف سبب مي‌شود قواعد ساير جزيره‌ها به طور کامل رعايت شوند مانند استانداردها و رويه‌هاي بين المللي در ساخت تجهيزات پزشکي که قدري IoMT را متفاوت از IoT مي‌کند.
لطفا از کاربردهاي اينترنت اشيا بگوييد؟
پزشکي از راه دور يا رباتيک پزشکي مفاهيمي هستند که به نظر من بسيار شنيده شده‌اند. در واقع سيستم‌هاي فيزيکي مانند ربات‌هاي نگهدارنده و حمل کننده دارو يا ربات‌هاي جراح، پيش از اين نيز بوده‌اند اما قابليت ارتباط با دنياي سايبري، ذخيره‌سازي و تحليل داده‌ها در فضاي ابري و امکان اتصال ميليون‌ها دستگاه و تجهيزات، بخشي از قابليت‌هاي فناوري اينترنت اشيا است که به عنوان فناوري نوپديد قابل بررسي است.
ما مي‌توانيم با اينترنت اشيا به يک بيمارستان هوشمند فکر کنيم که مي‌تواند بيمار را پس از ترخيص رهگيري کند و نظارت از راه دور مستمر، نسبت به مصرف دارو و مراجعه مجدد را فراهم کند. دسترسي چند منظوره به اطلاعات علائم حياتي هر فرد که به واسطه پوشيدن گجت‌هاي هوشمند و استقرار زيرساخت اينترنت اشيا صورت مي‌پذيرد يکي ديگر از کاربردهاي IoMT است.
اينترنت اشيا پزشکي براي بيمار، پزشک، بيمارستان، داروخانه، شرکت‌هاي بيمه سلامت، شرکت‌هاي توليدکننده دارو و تمامي ذينفعان اکوسيستم بهداشت و درمان ارزشي منحصر به فرد ايجاد مي‌کند و تجربه دريافت خدمات بهداشت براي بيمار و خانواده بيمار بسيار متفاوت خواهد بود.
تصور دنيايي که در آن پزشک مي‌تواند بيمار را از راه دور ويزيت کند، نسخه وي را در بستر الکترونيکي به پشتوانه فناوري بلاکچين نگارش کند و با امضاي يکتاي خود اصالت آن را تضمين کند، سيستم پخش و توزيع دارو با دريافت نسخه، پکيج دارويي بيمار را فراهم کند و با اطلاع رساني از طريق نوتيفيکيشن موبايل و تاييد کاربر از کيف پول ديجيتال بيمار، هزينه‌ها را کسر کند و سيستم دليوري هوشمند بتواند در کمتر از 15 دقيقه دارو را به بيمار برساند، بيمار بتواند با فناوري VR و اسکن کردن بارکد، طريقه مصرف دارو را درک کند و سوالات خود را بپرسد؛ تصوري بدون فناوري اينترنت اشيا پزشکي نيست. شايد بتوان گفت زيرساخت ايجاد ارزش در مفاهيم پزشکي از راه دور يا پزشکي هوشمند وابسته به اينترنت اشيا است.
کاربرد IoMT در بيمارستان چيست و تاکنون چند مرکز به اين تكنولوژي مجهز شده‌اند؟
همانطور که اشاره شد مفهوم Smart Hospital بدون اينترنت اشيا پزشکي محقق نخواهد شد اما رويکرد ما در بيمارستان هوشمند بيشتر توجه به نيازهاي سمت عرضه سرويس درماني به متقاضي است تا نيازهاي سمت تقاضا. به عنوان مثال، اطلاع از وضعيت موجودي داروهاي انبار بيمارستان، کنترل دما و رطوبت مخازن دارويي، نظارت بر عملکرد تجهيزات پزشکي بخش‌هاي مختلف، پذيرش و ايجاد پرونده براي بيماران، مديريت صف پذيرش بيمار، نظارت و مديريت عملکرد پزشکان، پايش و کنترل تاسيسات مرکزي شامل سيستم‌هاي آبرساني و تصفيه، برق، تلفن، گاز، فاضلاب، آسانسور، تهويه مطبوع و … بخشي از فرآيندهايي است که انتظار پياده‌سازي آن در بيمارستان هوشمند وجود دارد.
اينترنت اشيا پزشکي در دوره کرونا چه اهميتي پيدا کرد؟
در ماه‌هاي ابتدايي فراگيري پاندمي کرونا، کانون اخبار، شهر ووهان چين بود؛ جايي که گفته مي‌شد منشا پخش ويروس آزمايشگاهي کرونا است. حداقل در اين شهر نيازهاي متعددي براي نخستين بار پيش آمد که پاسخي به جز اينترنت اشيا نداشت. شناسايي افراد کرونا مثبت، محدوديت دسترسي کرونا مثبت به خدمات شهري، جلوگيري از خروج بيماران کرونايي از محل قرنطينه، تحليل GIS نفوذ ويروس در يک منطقه و برنامه ريزي براي مديريت آن، حمل دارو و غذا براي بيماران در قرنطينه از طريق ربات‌هاي متصل و … تنها بخشي از نيازهايي است که اينترنت اشيا پيکره راهکار آن را شکل داده است.
لطفا سطوح و لايه‌هاي اينترنت اشيا پزشکي را توضيح دهيد.
معماري اينترنت اشيا در مدل مرجع مطرح شده توسط ITU (اتحاديه بين المللي مخابرات) از لايه‌هاي اشيا (Device Layer)، شبکه (Network)، سرويس وکاربردها (Service and application)، کاربرد (Application Layer)، مديريت و امنيت (Management and Security Layer) تشکيل مي‌شود.
در برخي از معماري‌ها از لايه سرويس و کاربردها با نام پلتفرم (Platform Layer) ياد مي‌شود.
ما در اينترنت اشيا پزشکي نيز همين لايه بندي را خواهيم داشت تنها استانداردهاي پياده سازي شده و کاربران راهکارهاي مبتني بر IoMT متفاوت هستند.
روند سرمايه گذاري براي استفاده از اينترنت اشيا در سلامت چگونه است؟
از نگاه گارتنر، سرمايه گذاري و پياده سازي برخي از پروژه‌هاي اينترنت اشيا در دنيا به دليل شيوع کوويد-19 از اولويت خارج شده است و البته پروژه‌هاي جديدي مورد سرمايه‌گذاري قرار گرفته است. اين در حالي است که در سال 2020 دولت‌ها از استقرار اينترنت اشيا به صورت کلي (و نه متمرکز در بخش پزشکي) در حدود 20 ميليارد دلار درآمد کسب کردند.
آمارهاي پايگاه بيزنس اينسايدر نشان مي‌دهد در دنياي اينترنت اشيا پزشکي تا سال آينده (2022) بازار اينترنت اشيا پزشکي به طور اختصاصي حجمي در حدود 150 ميليارد دلار را تجربه خواهد کرد.
اميدواريم با تلاش‌هاي متخصصان اين حوزه مانند آقاي مهندس رضوانيان براي به کارگيري درست اينترنت اشيا، ديگر شاهد خلأها و چالش‌هايي که مانعي جدي براي توسعه اين فناوري در کشور است، نباشيم.
دیدگاه ها