بیمارستان هوشمند، بیمارستانی است که فرایندهای بالینی، سیستم‌های مدیریتی و حتی زیرساخت را بازطراحی یا بهینه‌سازی می‌کند. این بهینه‌سازی با استفاده از زیرساخت شبکه دیجیتال و اینترنت اشیا انجام می‌شود. هدف آن نیز ارائه خدماتی است که در حالت غیرهوشمند میسر نیستند. به‌طور کلی هوشمندسازی تمامی بخش‌های ارائه‌دهنده خدمات تشخیصی، درمانی و بستری بیمارستان، تجهیزات پزشکی، تاسیسات، ساختمان، دیتا سنتر، واحدهای مدیریتی و پشتیبانی را شامل می‌شود. باتوجه‌به افزایش جمعیت و به‌دنبال آن مراجعه روزافزون به بیمارستان‌ها، اهمیت ساخت بیمارستان‌های هوشمند و بهره‌گیری از تکنولوژی‌ها و هوش مصنوعی با هدف ارائه خدمات بهتر، سریع‌تر و با کیفیت‌تر، تشخیص و درمان دقیق‌تر و همچنین مدیریت اصولی منابع بیمارستان به‌شدت احساس می‌شود. در این مطلب سعی کردیم به بیمارستان هوشمند، لزوم هوشمندسازی بیمارستان‌ها، تفاوت بیمارستان هوشمند با دیجیتال، نقش هوش مصنوعی در بیمارستان هوشمند و مسائلی از این دست بپردازیم. در این رابطه با مهندس محمد طهماسبی، دبیر اجرایی و عضو کمیته علمی کنگره بین‌المللی ساخت بیمارستان و مدیریت منابع و تجهیزات و عضو هیئت موسس انجمن متخصصان تجهیزات پزشکی کشور گفت‌وگو کردیم.
کمی درباره مقوله هوشمندسازی بیمارستان‌ها توضیح دهید.
بیمارستان هوشمند بخشی از پدیده e-health یعنی تشریک مساعی خدمات بهداشتی و فناوری‌های الکترونیکی است. سلامت الکترونیک واژه جدیدی نیست و تقریبا از سال 1999 به‌عنوان خدمات اینترنت برای سلامت جامعه به‌صورت گسترده مورد بررسی قرار گرفته است.
بیمارستان هوشمند با وجود اینترنت اشیاء و دستگاه‌های پیشرفته مجهز به هوش مصنوعی، تجزیه و تحلیل داده‌ها را به‌درستی و با دقت بالا انجام می‌دهد و با روش‌های نوین به انتقال اطلاعات می‌پردازد. این فناوری‌های هوشمند از زمان تشخیص بیماری تا پیشنهادهای درمانی متخصصان و به‌ویژه بیماران تا رسیدن به نتیجه نهایی حمایت می‌کنند.
در این شرایط دیگر لازم نیست بیماران در صف‌های طولانی اتاق انتظار درد بکشند. متخصصان نیز با کمک ابزارهای پیشرفته بسیار سریع‌تر به روند درمان می‌پردازند. مراقبت‌های پزشکی کمک می‌کند تا بر ارائه مراقبت با کیفیت بالا تمرکز کنند و موانع مربوطه را با استفاده از فناوری‌های پیچیده پزشکی به حداقل برسانند.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در بیمارستان‌ها معطلی بیش از حد بیماران به‌دلیل نبود تخت خالی یا حضور نداشتن پزشک مربوطه است که باعث فشار مضاعف بر بیمار می‌شود. با روی کار آمدن بیمارستان هوشمند دیگر خبری از این معطلی‌ها نخواهد بود. زیرا به کمک تخت بیمارستانی هوشمند و سایر تجهیزات پزشکی هوشمند خدمات در سریع‌ترین زمان ممکن به افراد ارائه خواهد شد.
هوش مصنوعی در چه حوزه‌ای می‌تواند موثر باشد؟
هوش مصنوعی می‌تواند در حوزه تشخیص بیماری‌ها و همچنین درمان آن‌ها نقش موثری داشته باشد. با استفاده از هوش مصنوعی امکان یافتن سریع‌تر راه‌های درمانی جدید، پیشگیری از بروز مشکلات سلامتی و انتخاب راهکارهای درمانی موثرتر و ایمن‌تر وجود دارد.
به‌طور کلی به‌کارگیری هوش مصنوعی در برنامه‌های مراقبت بهداشتی می‌تواند به تصمیم‌گیری پزشک چه در تشخیص و چه در درمان کمک کند و به آن سرعت دهد. برای نمونه بسیاری از بیمارستان‌های دیجیتال از ابزارهای مانیتورینگ بیمار مبتنی بر هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. این ابزارها می‌توانند داده‌های مربوط به وضعیت بیمار را به‌صورت Real-time جمع‌آوری کنند و بر اساس آن بهترین راهکار درمانی را ارائه دهند. استفاده از هوش مصنوعی در تصویربرداری پزشکی می‌تواند تعداد کلیک‌های اپراتور برای انجام یک کار را کاهش دهد و مراحل بعدی را بر اساس نتایج به‌دست آمده برنامه‌ریزی کند. یکی دیگر از کاربردهای هوش مصنوعی، مدلسازی تجهیزات پزشکی و بیمار و نمایش نحوه عملکرد تجهیزات تحت شرایط واقعی است.
بیمارستان هوشمند با بیمارستان دیجیتال چه تفاوتی دارد؟
توانایی جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها و ارائه بینش و راهکار از اطلاعات جمع‌آوری شده، همان چیزی است که بیمارستان هوشمند را از بیمارستان دیجیتال متمایز می‌کند. به عبارت دیگر برای هوشمندسازی بیمارستان، حذف فرایندهای کاغذی و دیجیتالی کردن آن‌ها کافی نیست. بلکه باید بتوان داده‌های ضروری را جمع‌آوری و تحلیل و در راستای بهینه‌سازی درمان و تشخیص و مدیریت منابع از آن استفاده کرد. در واقع هر بیمارستان هوشمند شامل سه سطح داده، بینش و دسترسی است. داده‌های خام از سیستم‌های داخل بیمارستان جمع‌آوری می‌شوند. هدف این است که داده‌های جمع‌آوری شده، به نرم‌افزارهای یادگیری ماشین و تحلیل اطلاعات داده شوند تا بتوان با استفاده از هوش مصنوعی بینش دقیقی از آن‌ها به‌دست آورد. پزشکان، پرستاران یا کارکنان بیمارستان باید به این بینش دسترسی داشته باشند.
بیمارستان هوشمند چه مزیت‌هایی نسبت به بیمارستان دیجیتال دارد؟
افزایش کیفیت ارائه خدمات به بیماران و ارتقاء سطح کیفی بیمارستان، سرعت‌بخشی به روند ارائه خدمات درمانی به بیماران و درنتیجه کاهش زمان انتظار و تردد آن‌ها در راهروها یکی از مزیت‌های بیمارستان هوشمند است. همچنین کاهش خطاهای پزشکی و تشخیص نادرست بیماری، کاهش هزینه‌های خدمات بیمارستانی و هزینه‌های مصرف انرژی، کاهش انتقال بیماری و عفونت‌های بیمارستانی با استفاده از تبلت‌های شخصی یا دستیار صوتی از دیگر مزیت‌های بیمارستان هوشمند هستند. در کنار این موارد، افزایش سطح ایمنی و امنیت بیمارستان، افزایش عمر مفید تجهیزات و کاهش هزینه نگهداری و تعمیرات آن‌ها، تحلیل اطلاعات بیماران و شخصی‌سازی تجربه آن‌ها و اختصاص زمان کارکنان بیمارستان به کارهای مهم به جای کارهای روزمره و وقت‌گیر و امکان طبابت از راه دور را نیز به‌عنوان مزایای هوشمندسازی بیمارستان شاهد خواهیم بود. همچنین بهینه‌سازی استفاده از منابع و تجهیزات و همچنین منابع انسانی بیمارستان، ذخیره اطلاعات بیماران به‌صورت الکترونیکی در دیتاسنتر بیمارستان هوشمند برای دسترسی سریع به پرونده پزشکی بیماران، نگهداری سوابق بیمار و در صورت نیاز انتقال به سایر بیمارستان‌ها نیز در دسته دیگر امتیازات بیمارستان‌های هوشمند قرار می‌گیرند.
ایران در زمینه هوشمندسازی بیمارستان‌ها و تجهیزات پزشکی بیمارستانی و همچنین بیمارستان دیجیتال چه جایگاهی دارد؟
در سال‌های اخیر در زمینه دیجیتال کردن اطلاعات تشخیصی و پرونده‌های بیماران و همچنین استفاده از تجهیزات پزشکی تشخیصی دیجیتال، بیمارستان‌ها پیشرفت‌های قابل توجهی داشته‌اند. بااین‌حال در زمینه هوشمندسازی و تجزیه و تحلیل داده‌ها به‌ویژه با استفاده از هوش مصنوعی در بهبود مراحل درمان و بهینه‌سازی مصرف منابع راه طولانی در پیش داریم. یکی از پانل‌های اصلی کنگره بین‌المللی ساخت بیمارستان و مدیریت منابع و تجهیزات که نوزدهم و بیستم مهر ماه در مرکز همایش‌های بین‌المللی رازی برگزار می‌شود به این موضوع و تبادل نظرات اندیشمندان، بررسی چالش‌ها و ارائه راهکارها اختصاص دارد.
مهم‌ترین کمبودها و مشکلات در هوشمندسازی بیمارستان‌ها و تجهیزات پزشکی در ایران چیست؟
مهم‌ترین بخش در این حوزه ارتقاء دید مدیران و سیاست‌گذاران حوزه سلامت در خصوص نتایج اقتصادی، بهداشتی و درمانی حاصل از هوشمندسازی بیمارستان‌ها و تجهیزات پزشکی است. با ارائه راهکارهای تشویقی، اصلاح تعرفه‌ها و تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در این حوزه، کاهش بوروکراسی‌ها و استفاده از تجربیات و الگوهای اجرا شده در کشورهای توسعه یافته و آموزش‌های دقیق می‌توان فرایند هوشمندسازی را تسریع کرد.
آیا با چنین مشکلاتی در حوزه دیجیتالی کردن بیمارستان‌ها نیز روبه‌رو هستیم؟
در حوزه دیجیتالی کردن بخش عمده‌ای از تجهیزات پزشکی و همچنین سیستم‌های جمع‌آوری اطلاعات بیماران موفق‌تر عمل کرده‌ایم. بااین‌حال در این حوزه نیز با مشکلات مدیریت نامناسب منابع به‌ویژه در بخش دولتی روبه‌رو هستیم.
هوشمندسازی در فرایند پیشگیری، تشخیص و درمان بیماران و همچنین مدیریت منابع بیمارستانی از جمله تجهیزات پزشکی و لوازم مصرفی و کاهش هزینه‌ها چه تاثیری خواهد داشت؟
سیستم‌های تشخیص ارتقاء یافته با استفاده از فناوری اطلاعات موجب می‌شوند بیمارستان‌های هوشمند به‌طور گسترده‌ای داده‌های به‌دست آمده از بیماران را برای کمک به تشخیص یا انتخاب بهترین روش درمانی در اختیار داشته باشند. راه‌حل‌های پیشرفته نرم‌افزاری اجازه می‌دهند تا این بیمارستان‌ها بتوانند مراحل درمانی را به‌طور دقیق و کامل تنظیم کنند. سیستم‌های کنترل هوشمند نگهداری و ردیابی تجهیزات پزشکی، ساختمان و تاسیسات و اجرای دستورالعمل‌های نگهداری پیشگیرانه به‌شدت در کاهش هزینه‌های تعمیر و تعویض قطعات و افزایش طول عمر تجهیزات موثرند. در تحقیقات HSR به عمل آمده فقط بهبود شرایط نگهداشت، شستشو، ضدعفونی و استریل ابزارهای گران قیمت جراحی، ضمن کاهش میزان عفونت‌های بیمارستانی، طول عمر با کیفیت این ابزار را بیش از 20 درصد افزایش داد. این به معنی میلیاردها تومان صرفه‌جویی در اقتصاد سلامت، بیمارستان و بهینه‌سازی منابع است. همچنین سیستم‌های کنترل هوشمند تهویه، دما و روشنایی قسمت‌های مختلف و پیاده‌سازی استانداردهای مدیریت انرژی هوشمند، بیش از 30 درصد مصرف انرژی بیمارستان را کاهش می‌دهند و تاثیر بسیار شایانی در بهره‌وری بیمارستان باتوجه‌به افزایش شدید قیمت‌های انرژی دارند.
استفاده از سیستم‌های تصمیم‌یار CDSS در راستای کمک به پزشکان در تصمیم‌گیری بالینی نیز امکان دیگری در بیمارستان‌های هوشمند هستند که به فرایند تشخیص و درمان بیماران کمک می‌کنند. باتوجه‌به پیشرفت سریع علوم پزشکی و وجود حجم بسیار بالای اطلاعات بالینی در یک تصمیم‌گیری، پزشک نیازمند ارجاع به حجم انبوهی از اطلاعات از وضعیت بیمار دارد. گاهی تصمیم‌گیری در مورد وضعیت بیمار، پیچیده و دشوار خواهد شد. باتوجه‌به اهمیت زمان، پیش از آنکه یک پزشک بتواند اطلاعات کافی را برای تصمیم‌گیری در مورد بیمار به‌دست آورد، زمان اجرای تصمیم فرا رسیده و تاخیر در تصمیم‌گیری می‌تواند خطرآفرین باشد.
سیستم‌های هوشمند تصمیم‌یار با بهره‌گیری از روش‌های داده کاوی (Data Mining) بهترین گزینه‌ها را انتخاب کرده و در اختیار پزشک معالج قرار می‌دهند، اما تصمیم‌گیری نهایی و مسئولیت اجرای آن برعهده پزشک معالج است.
کاهش خطا و افزایش ایمنی بیمار با استفاده از سیستم‌های هشداردهنده با بهره‌گیری از فناوری شناسایی امواج رادیویی استفاده می‌شود که از یک مدار الکترونیکی و یک آنتن تشکیل شده‌اند و امکان پایش درحال حرکت آن‌ها وجود دارد. امواج رادیویی از بیشتر جامدات عبور کرده و نیازی به دیدن مستقیم دستگاه بارکدخوان نیست. در این روش از برچسب RFID روی روکش و جعبه داروها استفاده می‌شود؛ بدین‌ترتیب که دستگاه RFID خوان کنار تخت هر بیمار، با خواندن برچسب روی دارو و مقایسه آن با پرونده پزشکی بیمار نسبت به مصرف داروی تجویز نشده و اشتباهی هشدار خواهد داد. استفاده از برچسب RFID روی کیسه‌های خون برای استقرار درست نظام هموویژلانس نیز بسیار سودمند است. همچنین بهره‌گیری از سیستم‌های هشداردهنده مکمل پرونده الکترونیک پزشکی EMR در مواجه با مداخلات دارویی و تعیین دوز داروهای پرخطر می‌تواند نقش بسزایی در کاهش خطا و افزایش ایمنی بیمار ایفا کند. این امکانات بدین معنی است که در یک بیمارستان هوشمند احتمال خطای انسانی در تشخیص و درمان بیماران به میزان قابل توجهی کاهش یافته و در مقابل شرایط مناسبی برای مراقبت از بیماران فراهم خواهد شد.
هوشمندسازی بیمارستان‌ها نیازمند برخورداری از چه تجهیزاتی است؟
دستگاه‌های تله مدیسین و سایر ابزارهای با توانایی اندازه‌گیری علائم حیاتی کلیدی مراقبت پزشکی از راه دور، یکی دیگر از اهداف بیمارستان‌های هوشمند در راستای شکستن مرز بیمارستان و ارائه خدمات پزشکی از راه دور است. اتصال دستگاه‌های هوشمند منجر به افزایش ایمنی بیمار در مواردی مثل کنترل علائم حیاتی، مصرف دارو و پشتیبانی از دستگاه‌های کنترلی بیمار می‌شود.
سیستم‌های کنترل هوشمند نگهداری و ردیابی تجهیزات پزشکی، ساختمان و تاسیسات، سیستم‌های کنترل هوشمند تهویه، دما و روشنایی قسمت‌های مختلف از دیگر تجهیزات مورد نیاز هستند. استفاده از مانیتورینگ ۲۴ ساعته علائم حیاتی، دسترسی به جزئیات مراقبت و سیر بیماری و اطلاعات بالینی بیمار با کمک فناوری‌های نوین تله مدیسین (پزشکی از راه دور) ممکن خواهد بود. در این روش استفاده از تبلت‌ها و گوشی‌های تلفن همراه هوشمند، حضور مجازی پزشکان در بخش‌های مختلف بیمارستان در هر ساعتی از شبانه‌روز را امکان‌پذیر می‌سازد. پزشک می‌تواند با دسترسی به اطلاعات پرونده الکترونیک پزشکی بیمار، از طریق وب با تبادلات تصویری و امکانات صوتی بیمار را ویزیت و داروهای مورد نظرش را برای بیمار تجویز کند. سیستم‌ها و زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری تشکیل پرونده پزشکی بیمار و به‌روزرسانی لحظه‌ای نتایج و یافته‌های تشخیصی، درمانی و دارویی بیمار در آن و دسترسی برای پزشک و شخص بیمار، تجهیزات مورد نیاز برای نظارت لحظه به لحظه بر موجودی انبار قطعات دستگاه‌ها، تجهیزات پزشکی مصرفی، دارو و سفارش هوشمند و برنامه‌ریزی شده مطابق با نقطه سفارش قطعات، لوازم و تجهیزات و داروهای مورد نیاز از دیگر موارد لازم هستند.
یکی دیگر از تجهیزات مورد نیاز برای هوشمندسازی بیمارستان‌ها، تجهیزات لازم برای برقراری ارتباط با پزشکان و کادر بیمارستان از طریق ابزارهای ارتباطی قابل حمل است که منجر به سکوت بیشتر و کاهش استرس بیماران خواهد شد؛ از جمله همراه داشتن یک رایانه دستی دارای RFID خوان برای کارکنان بیمارستان که به‌صورت بیسیم با شبکه داخلی بیمارستان در ارتباط است و فعالیت‌های وی را در بانک اطلاعات مرکزی به ثبت می‌رساند.
برخورداری از بستر ارتباطی مناسب برای ارتباط مستقیم و آنلاین مطب، بیمارستان، داروخانه و بیمه یکی دیگر از ملزومات به‌شمار می‌رود. همچنین سیستم‌های بررسی، ارزیابی و تنظیم کنترل و پایداری شرایط محیطی و عملکرد دستگاه‌های موجود در اتاق عمل یکی دیگر از امکانات و تجهیزاتی است که بیمارستان‌های هوشمند باید از آن برخوردار باشند؛ این سیستم‌ها شامل امکاناتی همچون کنترل هوشمند شرایط محیطی (دما، فشار، رطوبت، میزان گازها، اشعه‌ها و…)، کنترل تجهیزات و دستگاه‌های موجود در اتاق عمل، مدیریت زمان، اخطارها، هشدارها و…، کنترل هوشمند شرایط بیمار و همکاری در اتخاذ تصمیمات متناسب با علایم حیاتی بیمار هستند.
علاوه‌بر این‌ها، تجهیزات آمارگیری از موقعیت و هویت بیماران و افراد حاضر در قسمت‌های مختلف بیمارستان RFID، تجهیزات دریافت راهنمای طبقات و قسمت‌ها، سیستم دسترسی به شبکه اینترنت و شبکه داخلی بیمارستان از هر نقطه، دوربین‌های مداربسته، سیستم کنترل دسترسی به اتاق‌های خاص، سیستم تشخیص هویت افراد در راستای ایمن‌سازی قسمت‌های مختلف بیمارستان، کیوسک پذیرش بیماران با انجام خودکار بخش‌های تکراری فرایند ثبت‌نام، وظیفه مسئول را راحت‌تر می‌کند تا او بتواند تمرکزش را روی سئوالات بیماران بگذارد. این کیوسک‌ها همچنین زمان انتظار بیماران را کاهش می‌دهند.
اگر نکته خاصی دارید، اضافه کنید.
از تمامی اندیشمندان و صاحب‌نظران حوزه صنعت بیمارستان‌های هوشمند درخواست دارم از طریق ارتباط با دبیرخانه دائمی « کنگره بین‌المللی ساخت بیمارستان و مدیریت منابع و تجهیزات» مستقر در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و کانال کنگره به آدرس hospitalbuild@ با ارسال مقالات ارزشمند و تحقیقات صورت گرفته و حضور فعال در کنگره مهر ماه در مرکز همایش‌های بین‌المللی رازی، گام‌های بسیار مهمی در این حوزه بردارند.
دیدگاه ها