خطای کاربری از جمله مهمترين مباحثی است که هزينه‌های سنگينی بر حوزه تجهيزات پزشکی وارد می‌کند و متاسفانه کمتر توجهی به آن ميشود. خطاهای کاربري به خطاهايی اطلاق ميشود که کاربران تجهيزات پزشکي به دلايل مختلف باعث ايجاد آسيب يا اختلال در دستگاه‌های پزشکی ميشوند. اين آسيب‌ها مي‌توانند هزينه‌های فراواني به نظام درمان وارد کنند يا بدون بار مالی، باعث بروز اختلال در استفاده از تجهيزات شوند که در حالت دوم نيز در هر حال بر عملکرد درماني مراکز تأثير مي‌گذارند. به طور مثال بارها مشاهده شده است که با اعلام خرابي يک دستگاه به صورت کاذب، مدت‌ها از آن دستگاه استفاده نشده و در نتيجه فشار کاري به ساير دستگاه‌ها وارد شده است. زماني که يک دستگاه پمپ سرم به علت عدم آشنايي کافي کاربر با آن مدت‌ها بلااستفاده مي‌ماند طبيعي است که در اين وضعيت، استفاده بيش از حد از ساير پمپ‌ها، باعث استهلاک مضاعف آن‌ها ميشود ولي سيستم عملاً قادر به درک و رديابي اين هزينه تحميلي نيست. مهمترين مقوله در اين مبحث، عدم وجود سيستم ناظر بر خطاهاي کاربري است. استهلاک طبيعی حاصل از استفاده مکرر از تجهيزات پزشکي موضوعي کاملاً مجزا از خطاهای کاربری است و بنابراين تحليل و بررسي آن‌ها در مراکز درمانی نيز بايد به صورت کاملاً جداگانه انجام شود. در طبقه‌بندي خطاهاي کاربري متناسب با نوع مراکز و بيماران آن‌ها چندين نوع خطا را مي‌توان معرفی کرد:
-1 خطاهايي که منجر به آسيب اساسي به دستگاه ميشوند.
-2 خطاهايي که منجر به آسيب اساسي به دستگاه نمي‌شوند.
-3 خطاهايي که باعث انتقال اشتباه دستگاه به مسير تعمير ميشوند (دستگاه در واقع نيازي به تعمير ندارد).
-4 خطاهايي که در اثر سهل انگاري کاربر ايجاد ميشوند.
ميزان خطاهاي کاربري هر مرکز ارتباط تنگاتنگی با عواملي چون ميزان پايش خطاها، ميزان مسئوليت پذيري کاربران و کيفيت آموزش‌های دريافتي دارد. به طور مثال در سيستم‌های خصوصی به علت پايش‌های دقيق‌تر در موارد هزينه بر، شاهد خطاهای کاربری بسيار کمتری هستيم. از طرفی نحوه برخورد مراکز خصوصي با خطاهاي مختلف کاملاً متفاوت است. براي مثال در مواردي که آسيب‌ها هزينه زا بوده‌اند جريمه‌های حتی سنگين‌تر از هزينه تعميرات دستگاه نيز در نظر گرفته ميشود.
پزشکان، پرستاران، کادر خدماتي بخش‌هاي درماني و در برخي موارد بيمار يا همراه او از جمله عواملی هستند که در کنترل خطاهاي کاربري بايد مد نظر قرار گيرند. عدم توجه دقيق سيستم به نحوه ايجاد خطاي کاربري به ويژه فرد خاطی به مرور زمان باعث تحميل هزينه‌های سنگيني بر پيکره درمان خواهد شد.
بخش تاسف بار اين چرخه درست جايي است که به علت عدم شناسايي فرد خاطي و نبود نظارت کافي شاهد آن هستيم که انگشت اتهام به سوي کارشناسان تجهيزات پزشکي نشانه مي‌رود. به طور مثال زماني که دستگاهي در اثر يک خطا آسيب مي‌بيند پس از ارسال آن به واحد تجهيزات پزشکي، کاربر دستگاه مذکور به جاي پاسخگو بودن در مورد اشتباه خود، در مقام يک مدعي، سرعت عملکرد واحد تجهيزات پزشکی را زير سوال مي‌برد. لذا اين شفافيت در پروسه تعميرات بيش از همه به سود واحدهای تجهيزات پزشکی است.
ابزارهای رصد خطاهای کاربران
روش‌هاي سنتي و قديمي مانند ثبت در حافظه يا دفاتر کاغذي به علت ضعف در ارائه آمار قابل تحليل، عملاً کارايي روشني نداشتند و سيستم‌ها نتوانستند از آن‌ها در راستاي کاهش هزينه‌هاي خود استفاده کنند. فايل‌هاي متني ثبت الکترونيکي مانند Excel ،Word موفقيت نسبي در اين راستا کسب کردند ولي به علت ضعف در ارائه تحليل‌هاي جامع و چندجانبه کم‌کم جاي خود را به روش‌هاي مناسبتري دادند. به طور مثال فايل‌هاي الکترونيکي نيازمند افراد حرفه‌اي جهت اخذ تحليل‌هاي تخصصي بودند و از طرفي کمتر تحليل‌هاي چندبعدي ارائه مي‌شد؛ يعني در اخذ گزارش نمي‌توان فيلترهايي چون زمان، هزينه، بخش درماني، نوع تجهيز را اعمال کرد. در نهايت با ورود سامانه‌هاي تجهيزات پزشکي به عرصه کار، اخذ گزارش‌هاي کاربردي و منعطف بسيار آسان شد به طوري که مي‌توان با داشتن کمي اطلاعات پايه در حوزه کامپيوتر، گزارش‌هاي دقيق و ارزشمندي از سامانه دريافت کرد و با تحليل اين گزارش‌ها، بهره برداري‌هاي متفاوتي از آن کرد؛ رصد خطاهاي کاربري و هزينه تعميرات از جمله نمونه‌‌هاي مهم اين بهره برداري است.
مزايای نظارت بر خطاهای کاربری
بدون ترديد استفاده از هر کدام از روش‌ها جهت تحليل خطاي کاربري داراي مزاياي قابل توجهي است که از اين ميان مي‌توان به کاهش هزينه‌ها اشاره کرد. به طور کلي، خطاهاي کاربري پاشنه آشيل هزينه‌هاي تعميرات مراکز درماني هستند. در نتيجه نظارت هر چه بيشتر بر اين خطاها باعث کاهش هزينه‌ها در حوزه‌هاي مختلفي چون تعميرات، نگهداشت و حتي استهلاک تجهيزات ميشود و مهمتر آنکه با افزودن بر ساعات استفاده از تجهيزات، شاهد کاهش هزينه‌هاي درمان و همينطور افزايش کيفيت درمان خواهيم بود. تصور کنيد در يکي از بخش‌ها دستگاه الکتروکارديوگراف خراب است و همزمان کابل‌هاي دستگاه مانيتورينگ علائم حياتي نيز مشکل دارند در نتيجه به ناچار از تحليل ديتاهاي پالس اکسي متري جهت نمايش علائم حياتي بيمار استفاده ميشود. در چنين وضعيتي در ظاهر مشکل حل شده است ولي اين کجا و آن کجا! مقصود آنکه با تفکيک و دسته بندي خطاهاي کاربري مراکز مي‌توان اطلاعات شفافي در مورد ميزان و نوع آموزش‌های مورد نياز کاربران به دست آورد. اطلاعات ارزشمندی که مي‌توانند علاوه بر هدفمند کردن آموزش‌ها، کيفيت اين آموزش‌ها را نيز به نحوی عالي افزايش دهند.
همزمان با اينکه مراجعات حضوري واحد تجهيزات پزشکي به بخش‌ها کاهش مي‌يابد عملکرد واحد تجهيزات پزشکی در قد و قواره‌های چشمگيرتري ظاهر می‌شود و موقعيت سازمانی اين واحد را بسيار ارتقاء می‌دهد. تفکيک بخش‌ها و کاربران بر مبنای ميزان خطاهای آن‌ها در استفاده از تجهيزات يکي از شاخص‌هايی است که می‌تواند هم به عنوان اهرم‌های مديريتی و هم به عنوان اهرم‌های انگيزشی مورد استفاده قرار گيرد تا به اين ترتيب با مقايسه عملکرد آن‌ها، فضاي رقابتی سالم و شفافی ايجاد شود و بخش‌ها تلاش بيشتری در استفاده بهينه، کم خطا و حتي بي خطا از تجهيزات داشته باشند.
تحليل خطاهاي کاربري و ارتباط مستقيم آن با خرابي و هزينه‌هاي تعميرات هر بخش از مزاياي مهم اين اقدامات است و نشان مي‌دهد هرگونه سرمايه گذاري در اين مورد مي‌تواند بازده چندين برابري براي سازمان‌ها و مراکز درماني گوناگون داشته باشد.
چرايی عدم توجه مراکز درمانی به ثبت خطاهای کاربری
متاسفانه سازمان‌ها و تفکرات مديريتي حاکم بر آن‌ها به علت عدم آشنايی از مزاياي اين رويکرد کمتر به سمت آن رفته‌اند. درحالی که در کشورهاي پيشرفته بحث از موضوع خطاهاي کاربری به سمت اقدامات پيشگيرانه رسيده است. در ديدگاه حاکم، مديران نگرشی کاملاً هزينه‌اي به اين موضوع دارند ولي در اصل اين يک اتفاق از جنس سرمايه گذاري ناب است. عدم توجه به اين سرمايه گذاري موجب شده است که رغبت کمتري در مراکز ايجاد شود. مسئله ديگر عدم توجه مراکز پژوهشي و دانشگاهي به اين مهم است. به ويژه که قسمت عمده هزينه‌های مربوط به تجهيزات پزشکی از طريق ارز خارجی تأمين می‌شود لذا سرمايه گذاری پژوهشی در اين مقطع نيز بسيار حائز اهميت است ولی متاسفانه از آن غفلت شده است.
کمّی سازی خطاها و تکنيک‌های آناليز خطاهای کاربری
همانطور که اشاره شد، کشورهای پيشرفته توجه ويژه‌ای به موضوع «نگهداشت پيشگيرانه» Preventive Maintenance تجهيزات پزشکی دارند يعنی همه تلاش‌ها بر اين بخش متمرکز شده است تا پيش از خرابی دستگاه، با هزينه‌ای بسيار کمتر اقدامات لازم انجام گيرد. بديهی است که در اين ميان برنامه ريزی و رصد خطاهای کاربری جزو اهداف اصلي مديران است چرا که نمي‌توان بدون در نظر گرفتن يکي از مهمترين علل ايجاد خرابی‌ها، به نگهداشت پيشگيرانه فکر کرد. زماني به اين نقطه مي‌رسيم که لاجرم کمّی سازی خطاهاي کاربری الزامي ميشود تا بتوانيم با بردن آن‌ها روی نمودارهای آماری به درک شفاف‌تر و دقيق‌تری دست پيدا کنيم و در نهايت تحليل قابل استفاده تري داشته باشيم. استفاده از تکنيک‌های آناليز پيش بينانه خطاها نيز در راستای همين کمّی سازي اتفاق خواهد افتاد. به طور مثال، با بررسي شرايط روحي و رواني کادر درمان و عملکرد آن‌ها در زمان اورژانس، مي‌توان تمهيداتی انديشيد تا با ايجاد برخي موانع فيزيکي از وقوع برخي خطاهای انسانی کاست.
دیدگاه ها