«محمدرضا سرایی» دانش‌آموخته رشته مهندسی پزشکی گرایش بیوالکتریک است. او مدرک لیسانس خود را سال ۱۳۹۳ از دانشگاه آزاد تبریز و فوق لیسانس را از دانشگاه سراج گرفت و همان سال هم جذب بخش تجهیزات پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز شد. از سال ۹۶ تاکنون نیز به‌عنوان سرپرست اداره تأمین تجهیزات پزشکی و کارشناس مسئول مشغول به کار است.
مهندس سرایی که تمرکز خود را بر روی مطالعه و تحقیق در حوزه‌های مهندسی بالینی (بیمارستانی) و آنالیز داده‌های پزشکی با استفاده از هوش مصنوعی گذاشته، تاکنون موفق به انتشار سه کتاب شده است. او علاوه بر کتاب‌های «اصول و مبانی رایانه در مهندسی پزشکی»، «استاندارد تجهیز و توسعه بیمارستان» و «رویکرد مهندسی پزشکی در مهندسی بیمارستان» موفق به ثبت نرم‌افزاری با عنوان محاسبه‌گر خودکار تجهیز و توسعه بخش‌های بیمارستانی نیز شده است. همچنین دو طرح ساماندهی در زمینه مدیریت فرایندهای تجهیزات پزشکی در راستای اعتباربخشی و استانداردسازی بخش‌های بیمارستانی دارد. علاوه‌بر اینکه مقاله این طرح‌ها در کنفرانس بین‌المللی ارائه شده، در بیمارستان‌های سطح استان آذربایجان شرقی نیز اجرایی و منجر به بهبود شرایط شده است. جالب است بدانید مهندس سرایی بورسیه کامل از دانشگاه اوترخت هلند داشت اما ترجیح داد در ایران بماند.
در ادامه گفت‌وگوی ما را با این مهندس جوان درباره فضای حاکم بر آموزش و بازار کار در حوزه مهندسی پزشکی می‌خوانید.
دلیل علاقه‌مندی و هدفتان از انتخاب این رشته چه بود؟
علاقه‌مندی من به رشته مهندسی پزشکی پس از ورود به دانشگاه و به واسطه مطالعات و افزایش آگاهی نسبت به کاربردهای این رشته اتفاق افتاد. چرخه پزشکی شامل پیشگیری، خودارزیابی، غربالگری، تشخیص زودهنگام، تشخیص نهایی، درمان و کنترل است. مهندسی پزشکی به هرکدام از این زمینه‌ها وارد شود می‌تواند برای جامعه بسیار مفید باشد. به‌طور کلی سه عامل مهم صلح‌آمیز بودن تکنولوژی‌های مهندسی پزشکی، بهبود فرایند زندگی و سلامت مردم و مفید بودن مهندس پزشک برای جامعه، ملاک‌هایی هستند که موجب علاقه‌مندی من به این رشته شدند.
زمانی که وارد این رشته شدید، آیا از نظر محتوی علمی و عملی، مطابق با خواسته‌هایتان بود؟ بعدها دچار تردید نشدید که آیا انتخاب درستی داشته‌اید یا نه؟
متاسفانه شکاف موجود بین محتوای علمی و آموزشی با خارج از دانشگاه و شرح وظایف سازمانی و شغلی مهندسان پزشکی، مانع برآورده شدن خواسته‌ها و انتظارات دانشجویان شده است. درباره خودم می‌توانم بگویم که شاید تنها بخش بسیار کوچکی از انتظاراتم در دوران دانشجویی برآورده شد. در واقع بخش اصلی توقعاتم پس از فارغ‌التحصیلی و در زمان اشتغال در دانشگاه علوم پزشکی تبریز تا حدودی تحقق یافت. به نظرم این گپ و شکاف به‌دلیل تطابق نداشتن خروجی و ورودی دانشگاه‌هاست. اگر در دانشگاه‌ها انتظارات مشخص شده و با شرح وظایف خروجی دانشگاه‌ها مطابقت داده شود، سرفصل‌ها هم‌راستا می‌شوند؛ درنتیجه به‌راحتی می‌توان این شکاف را از بین برد. با همه این احوال، به‌هیچ‌وجه از ورودم به این رشته پشیمان نیستم.
به‌نظر شما رشته مهندسی پزشکی در ایران چه جایگاهی دارد؟
مهندسی پزشکی از نظر علمی و شغلی جایگاه‌های متفاوتی دارد؛ این رشته از نظر علمی هر روز پیشرفت می‌کند و شاهد تولیدات علمی و فناورانه در مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری و ثبت اختراعات هستیم. اما از نظر جایگاه شغلی متاسفانه وضعیت مناسبی ندارد؛ چراکه تطابق نداشتن ورودی دانشگاه‌ها با نیاز بازار کار، موجب اشباع موقعیت‌های شغلی شده است. متاسفانه شاغلان در بخش بیمارستانی و سازمانی غیر از بخش صنعت جایگاه مناسبی از نظر کاری برای دانش‌آموخته رشته مهندسی پزشکی به‌عنوان کارشناس تجهیزات پزشکی ندارند.
در حوزه صنعت نیز جایگاه مهندسی پزشکی به پست مسئول فنی منحصر شده است. در این موقعیت شغلی نیز بیشتر مواقع به‌جای استفاده از توانایی فرد و حضورش در مجموعه، فقط هزینه‌ای برای مدرک تحصیلی به او می‌دهند. کارشناس فروش، گریدبندی، مدیر فروش، کارشناس بازرگانی، کارشناس فنی خدمات پس از فروش، کارشناس تجهیزات پزشکی بیمارستان، مسئول فنی بیمارستان، کارشناس تجهیزات پزشکی مراکز رشد و کارشناس تجهیزات پزشکی ستاد از دیگر موقعیت‌های شغلی موجود هستند.
اکنون وضعیت دانشگاه‌ها در رشته مهندسی پزشکی از نظر کیفیت و به‌روز بودن چگونه است؟ آیا خروجی دانشگاه‌ها قابلیت و توانمندی لازم را دارند؟
وجود شکاف بین محتویات علمی دانشگاهی و شرح وظایف شغلی، کیفیت یادگیری دانشجوی مهندسی پزشکی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. بااین‌حال امکانات و تجهیزات حداقلی برای آمادگی ورود به بازار کار در دانشگاه‌ها به‌صورت رندوم وجود دارد. همچنین برخی از اساتید از سواد علمی بالایی برخوردارند. با همه این‌ها به‌طور کلی نکته مهم، تمرکز دانشجو در زمینه مورد علاقه‌اش در رشته مهندسی پزشکی و انتخاب مسیر از ابتدای راه و دستیابی تخصص در آن زمینه است. در واقع هیچ دانشگاه داخلی و خارجی، دوره‌های مختلف و… نمی‌توانند به اندازه علاقه و اشتیاق دانشجو به کسب علم و مهارت و پیشرفت در زمینه مورد علاقه‌اش کمک کننده و مؤثر باشند. خودم نیز در زمینه مهندسی بالینی و آنالیز داده با استفاده از هوش مصنوعی به‌عنوان حوزه‌های مورد علاقه‌ام، به‌صورت تخصصی کار می‌کنم. در این راستا در زمینه برنامه‌نویسی زبان پایتون و همچنین یادگیری عمیق در تحلیل آنالیز داده‌های پزشکی، تصاویر پزشکی، سیگنال‌های پزشکی و موارد مشابه تمرکز کرده‌ام.
باتوجه به این شرایط، به دیگران نیز توصیه می‌کنید برای ادامه تحصیل به سمت این رشته بروند؟
بله. رشته مهندسی پزشکی بسیار معتبر و گسترده است. زیرمجموعه‌های این رشته با اتصال به رشته‌های دیگر، رشته‌هایی میان‌رشته‌ای ایجاد می‌کنند که خود آن‌ها نیز زیرشاخه‌های بسیاری دارند؛ یعنی از نظر علمی، پژوهشی و تولیدی، فضا برای کار وجود دارد؛ بنابراین هرگز نمی‌توانیم بگوییم فردی وارد این حوزه نشود. همه‌چیز بستگی به دانشجو و آمادگی تخصصی او دارد. هرکدام از دانشجویان اگر موفق شوند و پیشرفتی در این زمینه داشته باشند برای سلامت جامعه بسیار مثمرثمر خواهد بود. چراکه همه ابزار و تجهیزات ایجاد شده توسط مهندسان پزشک روند درمان را بسیار تسهیل کرده است. گذشته از این معتقدم مهندسی پزشکی رشته بسیار پربازاری است ضمن اینکه در جامعه بین‌الملل نیز یکی از برترین زمینه‌هاست. تمامی زمینه‌ها در راستای بایو در حال حرکت است. سرمایه‌گذاری کلانی در زمینه‌های مختلف درحال انجام است. برای نمونه در دانشگاه مایو کلینیک، خانم دکتر علی‌زاد بیش از هفت میلیارد دلار بودجه برای پروژه‌ای گرفته است که در زمینه آنالیز تصاویر سونوگرافی برای تشخیص سرطان سینه با استفاده از هوش مصنوعی انجام می‌شود. همه این موارد نشانگر به‌روز بودن رشته مهندسی پزشکی است.
آیا در دوران تحصیل زمینه‌هایی برای ورود به بازار کار در فضای دانشگاه یا خارج از آن برای دانشجویان فراهم شده بود؟
از سال سوم کارشناسی به بعد بسیاری از دانشجویان وارد حیطه‌های فروش، تعمیرات و نگهداشت تجهیزات پزشکی می‌شدند. من تمرکزم روی زمینه‌های تخصصی خودم بود. از این نظر فضایی برای اشتغال به‌صورت دائمی در زمان دانشجویی وجود نداشت، اما فرصت‌های پاره‌وقتی وجود داشت.
اکنون وضعیت کاری چگونه است؟ آیا بازار کار کنونی گنجایش لازم برای دانش‌آموختگان جدید را دارد؟
فضای کاری به دو بخش صنعتی و آکادمیک تقسیم می‌شود. فضای کاری صنعتی خود شامل دو بخش خصوصی و دولتی است. همچنین فضای کاری در بخش دولتی محدود به کارشناس تجهیزات پزشکی بیمارستان‌های خصوصی، دانشگاهی، نظامی، ستادها و مراکز رشد فناوری تجهیزات پزشکی و پارک‌های علم و فناوری می‌شود. بخش خصوصی نیز به کارشناس امور بازرگانی برای شرکت‌های وارداتی، کارشناس خدمات پس از فروش، کارشناس فروش و همچنین مسئول فنی منحصر می‌شود. موقعیت‌های کوچک دیگری نیز وجود دارد. به‌طورکلی فضای موجود به‌ویژه در شرایط استخدامی برای بخش دولتی و سازمان‌های دولتی و بیمارستان‌های دولتی و خصوصی محدود است.
دانش‌آموختگان رشته مهندسی پزشکی فقط محدود به پست سازمانی کارشناس تجهیزات پزشکی هستند. درصورتی‌که رشته‌های دیگر مانند فناوری اطلاعات سلامت در زمینه‌های مختلف در بیمارستان‌ها مشغول هستند. گذشته از محدودیت جایگاه‌های کاری، اکنون بازار کار نیز اشباع شده است؛ به‌طوری‌که برای مثال در استان آذربایجان شرقی نزدیک به ۱۵۰ نفر نیروی انسانی از چند سال قبل برای ورود به بیمارستان پشت طرح هستند. در بخش کارخانه‌ها و شرکت‌های تجهیزات پزشکی نیز جذب نیروها بسیار زمان‌بر و محدود است.
در چنین شرایطی فردی که بدون هیچ‌گونه سمت‌وسو و گرایش مشخصی قصد ورود به بازار کار را دارد، شرایط دشوارتری خواهد داشت؛ بنابراین باید بدانید در چه زمینه‌ای قصد ادامه مسیر دارید و اینکه آیا تخصص لازم را کسب کرده‌اید.
دانشجویان و دانش‌آموختگان با چه مشکلاتی برای ورود به بازار کار روبه‌رو بوده و هستند؟
مشکلات ورود به فضای کاری برای افراد و در زمان‌های مختلف کاملاً متفاوت است. یکی از اساسی‌ترین مشکلات این است که دانشجویان و حتی دانش‌آموختگان برای ورود به بازار کار دچار سردرگمی هستند. آن‌ها نسبت به جهت و مسیری که قصد ادامه فعالیت در آن را دارند بی‌اطلاع هستند. درحالی‌که برای یافتن هدف مشخص نیازمند به کسب اطلاعات و آگاهی است. شرایط محیطی و همچنین محدودیت جایگاه‌های شغلی مهندسی پزشکی در بخش‌های صنعت، غیرصنعت و بالینی از دیگر مشکلات است. بااین‌حال افرادی هستند که در زمینه‌های مختلف به‌ویژه بایومکانیک و بایومتریال تولیدات بسیار خوبی دارند. این افراد به‌دلیل داشتن تخصص در حوزه‌های مختلف به‌راحتی وارد فضای کار می‌شوند و در زمینه‌های تخصصی تجهیزات پزشکی خاص همچون چشم پزشکی، مغز و اعصاب و جراحی کار می‌کنند. تخصص پیدا کردن در اینگونه زمینه‌ها فضای کاری و مشکلات را کم می‌کند به‌ویژه اینکه بسیاری از شرکت‌ها و کارخانه‌ها به این تخصص‌ها نیاز دارند. بنابراین هرچقدر حوزه فعالیت، تخصصی‌تر شود، مشکلات فضای کاری کمتر خواهد شد. البته شانس و شرایط محیطی نیز تاثیرات خاص خود را خواهند داشت.
تاکنون وارد حوزه تولید شده‌اید؟
خیر، زیرا تولید به الزامات اولیه‌ای نیاز دارد که لازمه دستیابی به آن‌ها داشتن بنیه قوی اقتصادی و ارتباطات قوی است. در واقع برای تولید یک محصول کوچک باید از بنیه مالی مناسبی برخوردار بود. این درحالی است که سازمان‌های مربوطه حمایت چندانی نمی‌کنند. مراکز رشد روی کاغذ تا سقف ۳۰۰ میلیون تومان اهدا می‌کنند، اما در حقیقت حداکثر به‌صورت اقساطی و پس از یکی دو سال تا سقف ۳۰ میلیون تومان می‌پردازند. پارک‌های علم و فناوری روی کاغذ بسیار خوب هستند، اما در عمل مبالغ را مقطعی پرداخت می‌کنند. شرایط در ستاد معاونت ریاست جمهوری و ستاد تحقیقات و علم و پژوهش نیز همین طور است. گذشته از این، فردی که قصد ورود به حوزه تولید را دارد باید ارتباطات بسیار قوی داشته باشد؛ افرادی که وارد تولید می‌شوند باید ارتباطی قوی نسبت به سازمان‌های دولتی مرتبط شامل سازمان استاندارد، اداره کل تجهیزات پزشکی، معاونت بهداشت و سازمان محیط‌زیست و … داشته باشند. همچنین شناخت خوبی از بازار کار و هدف آن داشته باشند زیرا غول‌های تجهیزات پزشکی اجازه حرکت به تولیدکنندگان پایه نمی‌دهند؛ از این نظر این افراد نیازمند نوعی استراتژی مناسب هستند. این الزامات اولیه و زمان مورد نیاز برای تولید، فردی صبور را می‌طلبد که باید از پایه کار را شروع کند و حداقل چشم‌اندازی پنج ساله را برای دستیابی به خواسته‌اش ملاک عمل قرار دهد. در کنار این عوامل، مشکلات و دوندگی‌های متعددی در زمینه‌های مختلف همچون دریافت استانداردهای لازم داخلی و خارجی وجود دارد. دریافت این استانداردها نیازمند برآوردی چندین ساله برای تولید است. این پروسه برای یک دانش‌آموخته پروژه بسیار سنگینی است که بدون حمایت به‌هیچ‌وجه امکان‌پذیر نیست.
اگر جای یکی از مسئولان بودید، برای بهبود وضعیت مهندسی پزشکی چه می‌کردید؟
اگر اختیار و قابلیت سیاستگذاری را داشتم، جایگاه واحد تجهیزات پزشکی را تعریف می‌کردم که البته آن هم نیازمند سازمان نظام مهندسی پزشکی است. باید پروتکلی طراحی شود که هر پزشکی که قرار است مطب، کلینیک و آزمایشگاه پزشکی تأسیس کند، مانند مهندسان برق و ساختمان و … نیازمند دریافت تأییدیه مهندس پزشک برای تجهیزات پزشکی مرکز خود باشد. لازمه رسیدن به این مسئله، تعریف جایگاه تجهیزات پزشکی در سطح کشور است. متاسفانه تجهیزات پزشکی زیر سلطه پزشک و داروساز قرار دارد. بدین‌ترتیب تصمیم‌گیرنده‌های قانون‌گذار و سیاستگذار نیز فقط از پزشکان، داروسازان یا دندان‌پزشکان هستند.
دیدگاه ها