اصول طراحي اتاق عمل هزار نكته باريك‌تر ز مو اينجاست

نویسنده: مهندس سرور بهبهاني، مهندس محمد كريمي مريداني

دانشجوي دكتري مهندسي پزشكي (بيوالكتريك)، دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم تحقيقات

اتاق عمل قسمتي از بيمارستان يا مركز درماني است كه براي انجام جراحي در نظر گرفته مي‌شود. اتاق عمل به عنوان يكي از مهم‌ترين مراكز توليد درآمد بيمارستان، قلب تپنده بيمارستان نام گرفته است به گونه اي كه ادامه كار اتاق عمل به طور منظم و  موثر مي‌تواند باعث حفظ بقاي اقتصادي بيمارستان شود. از سوي ديگر تاثير عمده گردش كار در اتاق عمل برروي كاركرد بيمارستان بعضا باعث اصرار به ادامه كار اتاق عمل عليرغم نامساعد بودن شرايط كار و نبودن استانداردهاي لازم توسط مسوولان بيمارستان مي‌شود.

طراحي و محل ساختمان اتاق عمل

يكي از اساسي ترين ملاك‌هايي كه در طراحي و ساخت هر اتاق عمل بايد رعايت شود، كنترل عـفـونـت اسـت. اتـاق‌هـاي عـمل بايد به گونه‌اي طراحي و بنا شوند كه از طرفي انتشار عفونت به داخـل حـوزه جـراحـي را مـانع شوند و از طرف ديگر، سرايت عفونت از اين اتاق‌ها به بخش‌هاي ديگر بيمارستان را جلوگيري كنند.
هنگام طراحي ساختمان اتاق عمل لازم است كـه بـراي قـسـمـت‌هـاي تـميز و آلوده اتاق عمل، محل‌هاي جداگانه و مشخصي در نظر گرفته شود تا نقل و انتقال وسايل لازم به اتاق عمل به راحتي و بدون آلوده ساختن قسمت‌هاي تميز اتاق عمل انجام شود.اتاق عمل در محلي بايد قرار گيرد كه دور از سر و صدا و هياهو باشد و آرامش كامل در مـحـيـط اطـراف حـكـمفرما باشد. نزديك خيابان نباشد تا از سر وصداي وسايل نقليه، آلودگي هوا، رفت و آمد عابرين و …. دور باشد.
معمولا در قسمت‌هايي از بيمارستان كه رفت و آمد زياد است يا جريان هواي سريع و كوران وجود دارد، اقدام به ساختن اتاق عمل نمي كنند، بلكه آن را در قسمتي كه تقريبا وضعيتي مستقل و مجزا دارد، بنا مي‌كنند.
اخيرا سعي مي‌شود كه اتاق عمل  در طبقات  زيرين ساختمان و مجهز به تهويه بنا شود تا بتوان بيماران را به طور سريع و بدون اشكال به آنجا منتقل كرد. همچنين سعي بر اين است كه اتاق عمل تا حد امكان به ساير قسمت‌هاي بيمارستان  نظير بخش‌هاي مركز استريل – اتاق بهبودي- بخش‌هاي جراحي – بخش‌هاي مراقبت‌هاي ويژه- آزمايشگاه – راديولوژي – نزديك باشد.معمولا اتاق بهبودي – اتاق گچ گيري – رختكن پزشكان و پرستاران و نيز يك اتاق عمل كوچك كه در آن بيماران سرپايي تحت عمل جراحي ساده قرار مي‌گيرند، در نزديكي اتاق عمل بنا مي‌شوند. هر كدام از اين اتاق‌ها از طريق درب دوم خود به داخل محدوده اتاق عمل راه مي‌يابند.

رفت و آمد در اتاق عمل

در طراحي صحيح اتاق عمل، رفت و آمد بايد يك طرفه و از داخل به خارج در نظر گرفته شود كه اين امر با ايجاد محدوديت در قسمت‌هاي مختلف امكان پذير است:

قسمت‌هاي مختلف ساختمان اتاق عمل
‌رختكن جراحان
‌رختكن پرستاران
‌اتاق سوپروايزر يا سرپرستار
‌اتاق بيماران سرپايي
‌اتاق پذيرش و انتظار
‌اتاق بهبودي
‌اتاق مخصوص استريل و پكينگ
‌اتاق شستشوي وسايل جراحي
‌اتاق‌هاي نظافت
‌انبار
‌اتاق نگهداري وسايل استريل
‌اتاق بيهوشي
‌اتاق اسكراب
‌اتاق گچ گيري
‌اتاق سيستوسكوپي
‌اتاق نگه داري وسايل بيهوشي
‌اتاق كنفرانس/كلاس درس
‌تعدادي اتاق عمل براي جراحي‌هاي عمومي

تعداد اتاق‌هاي عمل يك بيمارستان
جهت تعيين تعداد اتاق‌هاي عمل مورد نياز، مي‌توان به فرمول 5 درصد اشاره كرد. طبق اين فرمول تعداد اتاق‌هاي عمل بايستي برابر 5 درصد كل تعداد تخت‌هاي جراحي موجود در واحد بيمارستاني باشد.

اندازه‌هاي اتاق عمل
اتاق‌هاي عمل نبايد بي اندازه بزرگ باشد كه وقت زيادي را براي رفت و آمد بگيرند و نه آنقدر كوچك باشند كه باعث آلوده شدن وسايل شوند. يك اتاق عمل چند منظوره براي انجام جراحي‌هاي اورژانسي  و آندوسكوپي 3*6*‌6 متر است.  براي اعمال جراحي قلب يـا جـراحـي‌هـاي بـزرگ كه به تجهيزات بيشتري نياز دارند، تقريبا 60 متر مربع يا بيشتر( 5/6*‌11) متر مورد نياز است.

سقف و ديوارهاي اتاق عمل
ديوارها و سقف اتاق عمل بايد سفت – ضد حريق- ضد آب – بدون درز و بدون انعكاس صدا باشند و به راحتي تميز و شسته شوند. ارتفاع اتاق عمل از كف تا سقف نبايد كمتر از 3 متر باشد. ارتفاع بيشتر(4متر) جهت اتاق‌هاي عمل جراحي قلب باز ، اعصاب كه وسايل مخصوص به سقف وصل مي‌شوند، در نظر گرفته مي‌شود.
ديوارها بايد بدون درز و قابل شستشو باشند . بدون كناره و لبه و طاقچه يا گوشه باشد تا گرد و خاك جمع نشود و راحت تر تميز شود. اگر ديوارها از جنس موزائيك باشند، ممكن است ترك بخورند. ديوارهايي كه توسط مواد وينيلي سفت و محكم پوشانده مي‌شوند ، در عين حالي كه مقاوم هستند ، به آساني تميز مي‌شوند.
نكته قابل توجه در رنگ‌هاي به كار رفته در ديوارهاي اتاق عمل ، عدم براق بودن آن‌ها است. مزيت نيمه مات بودن ديوار اتاق عمل، جلوگيري از خستگي چشم جراح و ساير افراد تيم جراحي در نتيجه انعكاس نور بر روي ديوارها است. سيم كشي برق و لوله كشي‌ها با نهايت دقت و از داخل ديوار انجام گيرد و هيچ روزنه اي به بيرون نداشته باشد.

كف اتاق عمل
بايد غير قابل جذب و از جنس نسوز و ضد جرقه – بدون سر و صدا- ضربه گير- قابل شستشو و مقاوم در مقابل مواد شيميايي باشد و جنس آن طوري باشد كه در اثر ريختن مواد يا داروها رنگ آن را به خود نگيرد و همچنين فاقد مجراي خروج آب باشد. بيشترين كف پوش‌ها از جنس وينيل بدون درز هستند. اگر كف اتاق عمل خيلي سفت يا خيلي نرم باشد، موجب خستگي پرسنل اتاق عمل مي‌شود.

در‌هاي اتاق عمل
فرم درها و طرز قرار گرفتن آن‌ها بايد طوري باشد كه اتاق عمل مستقيما به بيرون باز نشود، بلكه به راهرو يا اتاق ديگري وصل شود. درب‌ها از جنس نسوز و چهارچوب در به اندازه كافي بزرگ باشد. همچنين درب‌هاي اتاق عمل بـايـد داراي شيشه و به قدري پهن باشد كه يك برانكارد و دو نفر حركت دهنده اش به راحتي از آن عبور كنند. در اتاق عمل بايد از دو طرف باز و بسته شود و موقع استفاده، ايجاد سر و صدا نكند.

نور و روشنايي اتاق عمل
بـراي روشنايي اتاق عمل در حالت عادي از چــراغ‌هــاي فـلــورسـنــت سـفـيــد سـقـفــي استفـاده مي‌كنند و در موقع عمل از چراغ‌هاي سياليتيك استفاده مي‌شود. مسئول بيهوشي بايد نور كافي (حـداقـل200پـا- شـمـع) داشـتـه باشد تا به راحتي بتواند رنگ بيمار را مورد بررسي قرار دهد.
بــراي بــه حـداقـل رسـانـيـدن خـسـتـگـي چـشـم پرسنل جراحي، بايد نسبت شدت نور اتاق‌هاي ديگر نسبت به اتاق عمل تقريبا 1 به 3 باشد. اتاق عمل بايد داراي برق اضطراري باشد تا به محض قطع شدن برق شهر خود به خود و در عرض 10 تا 20 ثانيه به طور خودكار روشن شود.

سيستم تهويه اتاق عمل
به دليل اهميت مسئله تهويه هوا در اتاق عمل به علت وجود ميكروارگانيسم ها، بايد سيستمي در اتاق عمل تعبيه شود كه هواي كثيف و آلوده اتاق عمـل را بـه بيـرون هـدايـت كرده و هواي تازه را جايگزين كند.
اين سيستم، هواي تازه اي را كه از بيرون وارد اتاق عمل مي‌شود فيلتر مي‌كند. اين فيلترها پس از تصفيه هوا ميزان ذرات معلق در هوا را كه ابعادي بزرگ‌تر از 5/0 ميكرومتر دارند به 1 تا 5 عدد در هر فوت مكعب  CM(30/48) كاهش مي‌دهند. در اين سيستم هوا از قسمت بالاي دستگاه تصفيه وارد شده و پس از تصفيه از قسمت پايين آن خارج مي‌شود.

طرح يا چيدمان تجهيزات پزشكي
ويژگي‌هاي يك طرح كارا
‌فضاي مورد نياز را به حداقل مي‌رساند.
از نيروي انساني آشنا  به نحوه كارا استفاده مي‌كند.
‌تعامل بين سر پرستاران و بيماران را تسهيل مي‌كند.
‌زمان ارائه خدمات را كاهش مي‌دهد.
‌حركات غير ضروري را حداقل مي‌كند.
‌بــراي كـنــار هــم قــرار گــرفتـن تجهيـزات و كاربران، تسهيلاتي را فراهم مي‌كند.
‌اهـداف مـربـوط بـه ايـمـني كاربر و بيمار را تحقق مي‌بخشد.
‌كيفيت ارائه خدمات را ارتقا مي‌دهد.

طرح فيزيكي اتاق عمل جراحي
دربـاره چـگـونـگـي طـراحي و بناي اتاق عمل نظرات وآراي فراوان وجود دارد. طرح و بناي اتاق عمل در همه بيمارستان‌ها يكسان نيست و بـي‌شك بين اتاق‌هاي عمل مختلف متناسب با نيازها و امكانات بيمارستان و نوع بيماران مورد پـذيـرش تـفـاوت‌هـايـي بـه چـشـم مـي‌خـورد ولي هدف اصلي در تمامي اين طرح‌ها افزايش هرچه بـيـشـتـر ايـمـني بيمار و كاركنان اتاق عمل است. اتاق‌هاي عمل بايد به گونه اي طراحي و بنا شود كه از سويي انتشار عفونت به داخل حوزه عمل جراحي را مانع شود و از سويي ديگر از سرايت عفونت اين اتاق‌ها به بخش‌هاي ديگر بيمارستان جلوگيري كند.

طرح فضاي فيزيكي داخل اتاق عمل
‌به طور كلي فضاي داخلي اتاق عمل داراي چهار منطقه كاملا مشخص است:
‌-مـنـطـقـه‌اي كـه تـمـامي افراد اتاق عمل حق ورود به آن را دارند.
‌-مـنـطقه‌اي كه فقط گروه جراحي مي‌تواند وارد شود.
-منطقه اتاق‌هاي عمل جراحي
-مـنـطـقــه فـضــاهــاي فـيــزيـكــي بـعــد از عـمـل جراحي

طرح منطقه اي كه تمام افراد اتاق عمل حق ورود دارند

-بخش ورودي يا Entrance
-پذيرش يا قسمت انتقال بيماران
-مكان كارگران
-رختكن خانم‌ها و آقايان
-انبار اتاق عمل
-محل قراردهي وسايل كثيف و آلوده
-چند اتاق كار

طرح منطقه‌اي كه فقط گروه جراحي مي‌تواند وارد آن شود
اتاق‌هاي عمل، اتاق بيهوشي، اتاق آماده سازي و شستشوي دست‌ها (اسكراب)، اتاق پوشيدن لباس مخصوص عمل جراحي، اتاق آماده سازي وسايل جراحي، انبار و محل نگهداري وسايل مورد نياز اتاق عمل.

طرح منطقه اتاق‌هاي عمل جراحي
درب اتاق عمل بايد به اندازه كافي عريض باشد تا كار انتقال بيمار از روي برانكارد بخش به برانكارد اتاق عمل به اشكال برخورد نكند. هرچه درب‌هاي اتاق عمل كمتر باشد بهتر است. توصيه مي‌شود بازو بسته شدن درب‌هاي اتاق عمل به طور خودكار انجام گيرد. معمولا اتاق ريكاوري گچ گيري رختكن‌ها و نيز يك اتاق عمل كوچك كه در آن بيماران سرپايي تحت عمل جراحي ساده قرار مي‌گيرند در نزديكي اتاق عمل بنا مي‌شود. اتاق رختكن‌ها در انتهاي راهروي ورودي اول قرار مي‌گيرد. بايد تسهيلاتي نظير توالت دستشويي حمام در محل خارج از قسمت تميز اتاق عمل و متصل به اتاق‌هاي رختكن تعبيه شود. معمولا براي هر 8 تا 10 نفر يك توالت دستشويي و حمام در نظر گرفته شود. ديوار اتاق عمل بايستي به صورت نيمه مات و به رنگ سبز يا آبي روشن و قابل شستشو در نظر گرفته شود. دليل نيمه مات بودن اين است كه از خستگي چشم جراح و ساير تيم جراحي با كنترل انعكاس نور از روي ديوارها جلوگيري مي‌كند. محل اتصال ديوارهاي اتاق عمل بايد طوري ساخته شود كه خاك گير نبوده و شستن و ضد عفوني كردن آن‌ها آسان باشد از جمله اين ديوارها بايد عاري از لبه طاقچه و كنج باشد. ارتفاع اتاق عمل از كف تا سقف نبايد از 3 متر كمتر باشد پوشش سقف بايد از نوع اكوستيك بوده و داراي سطحي صاف و قابل شستشو باشد. كف اتاق عمل بايد ضد الكتريسيته بدون سرو صدا قابل شستشو و مقاوم در برابر مواد شيميايي باشد. كف اتاق عمل بايد فاقد سوراخ مجراي خروج آب باشد زيرا اين مجرا مي‌تواند موجب انتقال و انتشار ميكروب‌هاي بيماري زا شود. لاستيك‌هاي آنتي استاتيك لاستيك‌هاي ضدجرقه اي هستند كه به آن‌ها كربن سياه اضافه شده و معمولا با مارك زرد رنگ Antistatic مشخص  شده اند. لازم است براي مواجهه با قطع شدن برق اتاق عمل داراي سيستم اورژانس روشن يا ژنراتور مجزا از ساير قسمت‌هاي بيمارستان باشد. اتاق اسكراب معمولا بين دو اتاق عمل ساخته مي‌شود. سينك اسكراب بايد به حدي بزرگ باشد تا آب به بيرون نريزد. اتاق عمل بايد حتما مجهز به پريزهاي برق ضد جرقه و به تعداد كافي باشد. لوله كشي سانترال گازهاي طبي براي اتاق عمل بسيار ضروري است. زيرا از تجمع كپسول‌هاي محتوي گازهاي مذكور در اتاق عمل جلوگيري خواهد كرد. اتاق عمل بايد داراي وسايل آتش نشاني بوده و كاركنان اتاق عمل به طرز كار و محل آن‌ها آگاهي كامل داشته باشند.

طرح منطقه فيزيكي بعد از عمل جراحي
اتاق بعد از بيهوشي يا ريكاوري، محل كار يا دفتر كاركنان اتاق عمل، اتاق استراحت كاركنان، اتاق كار بر حسب نياز خاص، اتاق آموزش همراه با ابزارهاي مورد نياز، مكاني براي قرار دادن وسايل اتاق عمل

مروري بر تجهيزات اتاق عمل

تخت اتاق عمل 

 ‌تخت‌هاي اتاق عمل زماني كه به حالت صاف قرار دارند از سه قسمت سر، تنه، پا تشكيل شده اند. بر روي هر كدام از اين سه قسمت تشك‌هايي قرار گرفته اند كه بايد با دوام، اشتعال ناپذير، مقاوم و در برابر رشد ميكرو ارگانيسم ها، داراي قابليت پرتودهي با اشعه x، پوشيده شده با روكش غير آلرژيك و مقاوم در برابر وسايل سرد و گرم  باشند. تشك‌هاي ساخته شده از فوم 5/2 تا 5 سانتي متر ارتفاع دارند.

چراغ‌هاي سياليتيك 
در اتاق‌هاي عمل طبق استانداردها از تعبيه پنجره خودداري مي‌شود به همين دليل جهـت روشنـايـي منـاسب در هنگام عمل از چراغ‌هاي سياليتيك استفاده مي‌شود كه موجب كاهش انحراف طول موج رنگ‌ها مي‌شود و مشخصات اين لامپ‌هاي جراحي عبارتند از: حداقل بودن گرمازايي و قابليت استريل سيستم روشنايي.

دستگاه ساكشن 
خون و مايعات بدن، بافت‌ها و محلول‌هاي شست و شو توسط دستگاه ساكشن با فشاري كمتر از فشار هوا خارج مي‌شود كه اين كار جهت ديدن بهتر محل عمل جراحي  است.

مانيتور علائم حياتي 
‌به منظور مشاهده پيوسته ECG و ذخيره آن و همچنين ثبت ضربان قلب از اين دستگاه استفاده مي‌شود.

سيستم بيهوشي
اين سيستم شامل ماشين بيهوشي و سيستم تنفس بيهوشي است كه غلظت مشخصي از گازهاي هوشبري استنشاقي و اكسيژن را به بيمار رسانده و دي اكسيد كربن بازدمي را خارج مي‌كند.

دستگاه الكترو كوتر 

دستگاه الكترو سر جري، دستگاه الكتروشوك، ست‌هاي جراحي، پالس اكسي متر و … ابــزار جـراحـي الكتـريكـي جهـت ايجـاد بـرش و جلـوگيـري از خـونـريـزي در اتـاق عمـل كـاربرد وسيعي دارد به نحوي كه در خونريزي‌ها براي ايجـاد لختـه، بـريـدن و شكـافتن بافت‌ها و نابود كردن بافت به روش سوزاندن به كار مي‌رود. اين كــار تـوسـط اعمـال جـرقـه‌هـاي الكتـريكـي ميـان پروب و بافت كه موجب تمركز گرما وحرارت در محل مورد نظر ونابودي بافت مي‌شود، انجام مـــي‌گـيــرد. مــزايــاي اسـتـفــاده از چــاقــوي بــرش الكتريكي نسبت به يك چاقوي برش مكانيكي، يـكـي امـكـان انـعـقاد هم زمان با برش و ديگري جلوگيري از پراكنده شدن سلول‌هاي بيمار به بافت‌هاي اطراف است كه مزيت بزرگي به شمار مي‌آيد. اين وسيله در ابتدا فقط براي عمل انعقاد بــافــت جـهــت جـلــوگـيــري از خـونـريـزي مـورد استفـاده قـرار مـي‌گـرفـت، ولـي در حـال حـاضـر جهت برش بافت يا برش و انعقاد هم زمان مورد اسـتـفــاده قــرار مــي‌گـيــرد. در بـرش الـكـتـريـكـي، جرياني از بدن بيمار عبور نمي كند، بلكه نوك پروب از طريق عبور يك جريان الكتريكي از سيم با مقاومت بالا گرم مي‌شود سپس گرماي انتقال يافته از نوك پروب به بافت، باعث برش يا انعقاد آن مــي‌شـود كـه بـه شكـل پـروب مـورد استفـاده بــســتــگـــي دارد. الــكـتــروكــوتــر يــا بــرش دهـنــده الكتريكي از يك پروب يا تيغه الكتريكي جهت برش بافت و انعقاد آن براي كنترل خونريزي به طور همزمان استفاده مي‌كند. بيشترين كاربرد آن در كنترل و جلوگيري از خونريزي حين اعمال جـراحـي چـشـم، صـورت، جراحي پلاستيك و ترميمي است. جلوگيري از خونريزي حين عمل جراحي علاوه بر آن كه براي بيمار امري ضروري و حـيــاتــي اســت، بــه جــراح امـكــان مــي‌دهـد تـا ســاخـتــارهــاي بــافــت تحـت عمـل را بـه راحتـي مــشـــاهـــده كـنــد. الـكـتــروكــوتــرهــاي خــاص در جـراحي‌هاي پوست و زنان مورد استفاده قرار مـي‌گـيـرند. در اين واحدها، از گرما براي برش بافت استفاده مي‌شود. هنگامي كه گرما از طريق پـروب گـرمـايـي جـهـت بـرش يـا انـعقاد به بافت اعمال مي‌شود، چندين تغيير ممكن است اتفاق بيافتد كه شامل:
1-از هم پاشيدن سلول‌ها و آزاد شدن محتواي داخل آن ها
2-بخار شدن آب داخل بافت كه منجر به جمع شدن بافت مي‌شود. پروتئين سلول‌هاي خون و بافت تغيير شكل داده و به شكل لخته در مي‌آيد.
3- نـوك پروب مورد استفاده از طريق عبور جريان از سيم با مقاومت بالا گرم مي‌شود و اين گـرمـا مستقيمـا بـه بـافـت اعمـال مي‌شود. 4 نوع پروب الكتروكوتر با پوشش فلزي براي انعقاد و انـواع ديگـر بـراي بـرش و انعقـاد همـزمان مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در حين برش الكتريكي، ميزان جريان عبوري از المنت، گرماي توليد شده در پروب را تغيير مي‌دهد. منبع تغذيه الكتريكي كه از ولتاژ معمولي تغذيه مي‌كند، ميزان جريان عبـوري از المنـت را تنظيـم مي‌كند كه از طريق كنترل‌هاي قرار گرفته بر روي دستگاه صورت مي‌گيرد. در برخي دستگاه ها، المنت حساس به دما مثل ترموكوپل، با پروب ادغام شده و درجه حــرارت را مــانـيـتــور مــي‌كنـد. همچنيـن بـرخـي پروب‌هاي برش الكتريكي داراي يك منبع نور با شـدت مـتـغـيـر بـراي روشـن كـردن نـاحـيـه مـورد جــراحــي اســت. اسـتـفـاده از گـاز ارگـون جهـت افزايش كارايي انعقادي اين واحدها، جلوگيري از خونريزي سريع و موثر بافت در ارگان‌هايي با عروق خوني فراوان را امكان پذير مي‌سازد كه به كـوتـرهـاي ارگـوني موسوم هستند. براي انعقاد خون و خشكاندن بافت از پالس‌هاي سينوسي مـيـرا شـونـده اسـتـفـاده مـي‌شود. امواج سينوسي  RFداراي فركانس طبيعي 200 تا 250 كيلوهرتز است و معمولا 120 پالس در ثانيه اعمال مي‌شود. ولتاژ مدار باز در حدود 200 تا300 ولت و توان بر روي بـار 500 اهـمـي در حـدود 80 تا 200 وات است. مقدار ولتاژ و توان بستگي به كاربردهاي ويژه دستگاه جراحي الكتريكي دارد. عمل برش بـا مـنـبـع  RFمـوج پيوسته انجام مي‌گيرد. اغلب دستگاه‌ها در حين كار به دليل اثر بارگذاري و كـشـيـده شدن جريان قادر به توليد منبع پيوسته نــبـــوده و نــيـــاز بـــه مـــدولاســيـــون دامــنـــه اســت. الكترودهاي به كار رفته در سايز‌ها و شكل‌هاي مـخـتـلــف مــوجــود اسـت. الـكـتـرود فـعـال شـبـيـه چـاقـوي جـراحـي اسـت، با يك دسته ايزوله كه توسط جراح گرفته مي‌شود. سوئيچ دستي كه بر روي دسته الكترود قرار دارد اعمال جريان به پروب را امكان پذير مي‌سازد. در حالي كه هدف پروب فعال، اعمال انرژي به بافت از طريق نوك پروب است كه به اعمال برش، انعقـاد يـا هـر دوي آن‌هـا منجـر مـي‌شود. الكترود خنثي (dispersive electrode) داراي عملكرد متفاوتي است. نقش اين الكترود در حقيقت تكميل مدار اعمال  RFبه بيمار است، بدون آن كه چگالي جريان بالايي براي آسيب رساندن به بافت را داشته باشد كه در ساده ترين حالت از يك صفحه بزرگ كه زير بدن بيمار قرار مي‌گيرد، تشكيل مي‌شود. در بيشتر اعمال جراحي از يك الكترود خنثي 27سانتيمتر مربع كه بر روي ران قرار مي‌گيرد استفاده مي‌شود. اساس كار دستگاه اينگونه است كه جريان الكتريكي از طريق كابل‌هاي مربوط و الكترود فعال به بدن بيمار اعمال مي‌شود سپس جريان الكتريكي از طريق الكترود برگشتي Dispersive Electrode يا Return Electrode كه در زير بيمار قرار دارد و كـابـل مـربـوطـه، به دستگاه بر مي‌گردد. اثر گرمايي دستگاه كه به تخريب بافت منجر مي‌شود، به وسيله مقاومت الكتريكي بافت به جريان با فركانس و چگالي بالا ايجاد مي‌شود و دانسيته عبور جريان باعث برش بافت مي‌شود. جهت جلوگيري از سوختن بـافـت، الكتـرود برگشتي بايستي داراي سطح تماس بزرگ با بدن بيمار بوده تا مسير خروجي با مقاومت كم و چگالي جريان پائيني را ايجاد‌كند.

لوازم جانبي دستگاه  الكترو كوتر و روش تميز كردن آن
1-قلم تك قطبي
2-الكترودهاي قلم تك قطبي براي برش و انعقاد
3-صفحه بيمار با كابل اتصال به دستگاه
4-پدال پايي
5-پنست دو قطبي و كابل اتصال آن به دستگاه

قلم تك قطبي

دستگاه با انواع مختلفي از قلم‌هاي تك قطبي استاندارد، سازگار است و الكترودهاي متنـوعـي كـه بـه عنـوان الكتـرود فعـال در جـراحـي تـك قطبـي استفـاده مي‌شوند نصب مي‌شوند. نصب و تعويض اين الكترودها به آساني صورت مي‌پذيرد و جراح مي‌تواند با چرخاندن هر الكترود، جهت مناسب و مورد نظر خود را انتخاب نمايد. روي قلم دو دكمه فشاري وجود دارد كه جراح با فشار دكمه زرد رنگ، كه به سر قلم نزديك‌تر است، حالت cutting و با فشار دكمه آبي رنگ، حالت  coagulation را انتخاب مي‌نمايد. براي تميز كردن قلم تك قطبي، نبايد از وان‌هاي شستشوي اولتراسونيك استفاده شود. همچنين، براي تميـز كـردن آن نبـايـد از دستگـاه‌هـاي هـواي داغ اسـتـفاده شود. پس از هر بار استفاده از قلم تك قطبي، با استفاده از الكل يا مواد ضد عفوني كننده ،سطح قلم و كابل را كاملا تمييز كنيد. همچنين مـي‌تـوانـيـد كـابـل و قـلـم را در مـحـلـول‌هاي ضد عـفـوني با توجه به دستورالعمل استفاده از مواد ضد عفوني كننده، كاملا غوطه ور كنيد. البته اين كار ممكن است از عمر مفيد قلم، به خاطر اكسيد شدن اتصالات و فيش‌ها بكاهد. پس از اين كار، قلم و كابل را كاملا با آب استريليزه شده شستشو دهيد. سپس در صورت نياز، با استفاده از دستگاه اتـوكلاو، تا دماي حداكثر 134 درجه سانتيگراد، كابل و قلم تك قطبي را استريليزه كنيد. هيچگاه كابل را به دور قلم تك قطبي نپيچيد، زيرا اين‌كار باعث تغيير شكل كابل در دراز مدت مي‌شود.

الكترودهاي قلم تك قطبي 
انواع گوناگوني از الكترودهاي فعال با شكل‌ها و ابعاد متنوع وجود دارد، كه جراح مي‌تواند با انتخاب مناسب ترين نوع آن ها، عمل جراحي را انجام دهد. الكترودها  از جنس مرغوب با صافي سطح بالا تهيه شده است كه حتي الامكان از چسبيدن بافت به الكترود جلوگيري ‌كند. براي تميز كردن، ابتدا بايد بافت‌هاي باقيمانده روي الكترود با  برس‌هاي زبر كه از جنس مس يا فولاد است تميز شود . براي تميز كردن اين الكترودها نبايد از ابزار تيز مثل، چاقو يا قيچي استفاده شود زيرا خراب شدن سطح اين الكترودها باعث چسبيدن بـافت‌ها به الكترود در هنگام استفاده‌هاي بعدي مي‌شود. براي تميز كردن الكترودها مي‌توان از وان شستشوي اولتراسوند استفاده كرد و براي استريليزه كردن نيز، مي‌توان از هواي داغ تا 180 درجه سانتيگراد استفاده كرد.

 ‌صفحه بيمار 

انتخاب جنس و ابعاد صفحه بيمار، بستگي به توان خروجي مورد استفاده دارد. به منظور ايمني بيمار،

لازم است با توجه به حداكثر توان خروجي مورد استفاده روي هر بيمار، حداقل سطح تماس لازم براي صفحه بيمار، رعايت شود. صفحه بيمار از جنس سيليكون هادي است. نرمي و انعطاف پذيري اين صفحه، باعث سهولت استفاده و امكان بـه كـارگيري آن در نواحي مختلف بدن بيمار است. همچنين امكان اتصال با  ECG يا اندوسكوپي به كانكتور اين صفحه فراهم است. صفحه بيمار، با يك كابل با طول 3 متر به دستگاه متصل مي‌شود. براي تميز كردن و ضد عفوني كردن صفحه بيمار، دقيقا مشابه قلم تك قطبي عمل مي‌شود.

پدال پايي
‌براي فعال كردن ژنراتورها Monopolar و Bipolar مي‌توان از پدال پايي دوتايي استفاده كرد. در حالت  Monopolar با فشار پدال زرد رنگ، وضعيت  Cutting انتخاب مي‌شود و با فشـار پـدال آبـي رنـگ، وضعيـت Coagulation انتخـاب مـي‌شود. ضمنا، اگر به صورت همزمان، دو پدال فشار داده شود، هيچ كدام از ژنراتورهاي تك قطبي فعال نمي شوند. در حالت  Bipolarهر كدام از پدال‌هاي زرد يا آبي به تنهايي يا با هم فشار داده شوند، خروجي دو قطبي فعال مي‌شود. ساختار اين پدال در مقابل ريزش آب و نفوذ مايعات محافظت شده است و نيز ضد اشتعال است. ضد اشتعال بودن پدال، بدين معنا است كه از اين پدال مي‌توان حتي در نواحي كه احتمال نشت مواد بيهوشي يا ضد عفوني كننده قابل اشتعال وجود دارد، استفـاده كـرد. ضمنـا، براي ضد عفوني كردن يا تميـز كـردن سطـح پـدال، از هـر ماده ضدعفوني كـنـنــده حـتـي اگـر قـابـل اشتعـال بـاشـد، مـي‌تـوان اسـتـفـاده كـرد. بـراي حـمـل ونـقـل پـدال از كـابل استفاده نشود و حتي الامكان از اعمال فشار به محل اتصال كابل به پدال اجتناب شود. ضمنا، از پيچيدن كابل به دور پدال به صورت محكم و با فــشــــار، خــــودداري شــــود. در صـــورتـــي كـــه از پدال‌هاي ديگري  كه ضد اشتعال نيستند، استفاده شود، بايد توجه داشت كه اولا  در تميز كردن و ضد عفوني كردن آن‌ها از مواد اشتعال زا استفاده نـشـــود و ثــانـيــا در مـنـطـقــه 25 ســانـتــي مـتــري از محل‌هايي كه احتمال نشت مواد بيهوشي قابل اشتعال وجود دارد، مورد استفاده واقع نشود. اين ناحيه مشهور به  Medical zone  ‌است.

پنست دو قطبي
انــواع گــونــاگــونــي ازپـنـســت‌هـاي  Bipolarبـا شـكـل‌هـا و ابـعـاد مختلف، براي انعقاد بافت‌ها قابل استفاده است. به غير از انتهاي دو سر پنست، بقيه نواحي از مواد عايق پوشيده شده است كه هنگام تماس با بافت، به غير از نوك پنست، در نـواحـي ديـگـر انـعقاد رخ نمي دهد و همچنين، باعث سوزش دست جراح هنگامي كه خروجي دو قطبي فعال مي‌شود، نخواهد شد. در انتهاي پنست (محل اتصال با كابل) رابط خروجي دو قطبي قرار دارد. نحوه ضد عفوني و استريل كردن كـابـل و پـنـست دو قطبي، مشابه قلم تك قطبي اســت و تــا دمــاي 134 درجــه ســانـتـيـگـراد قـابـل اسـتــريـلـيــزه كــردن هـستنـد. بـراي تميـز كـردن و ضـدعـفـوني كردن و نگهداري پنست دو قطبي نكاتي كه در تميز كردن الكترودهاي تك قطبي ذكـر شـد بايد رعايت شود خصوصا براي تميز كردن نوك پنست از اشياي سخت و زبري كه باعث از بين رفتن پوشش عايقي پنست مي‌شود اصلا استفاده نشود. از اعمال فشار زياد به پنست يا باز كردن دو شاخه پنست از يكديگر اجتناب كنيد زيرا باعث خرابي پوشش‌هاي عايق روي پنست مي‌شود.

پيزوسرجري 
ايــن دسـتـگــاه پــديـده اي مـنـحـصـر بـه فـرد در تجهيـزات پـزشكـي به شمار مي‌رود كه قابليت اســتــفــــاده در كــــارهــــاي جــــراحــــي، ايـمـپـلـنـــت، اندودنتيك، نوروسرجري و پارودونتولوژي را دارد. توانايي برش انتخابي در اين دستگاه امكان آسيب به بافت نرم مجاور استخوان را به حداقل مي‌رساند. تنظيم قدرت پمپ با صفحه كليد قابل انجـام است و تماس تصادفي با بافت نرم فورا باعث برش نمي شود. از آنجايي كه نيروي مورد نيـاز تـوسـط اپـراتور براي اين دستگاه بسيار كم اســت كنتـرل جـراحـي بـراي جـراح بـه حـداكثـر مي‌رسد و به دليل عملكرد چكشي سرقلم ها، بـرش بـه صـورت تـمـيـز انـجـام مـي‌گـيـرد. ذرات مـحـلــول فـيــزيـولـوژي دمـاي بـرش را كـاهـش و وضوح ناحيه جراحي را افزايش مي‌دهد. علاوه بر آن امكان استريل كردن قسمت‌هاي مختلف دستگاه به دفعات وجود دارد.

ايمني در اتاق عمل برق و اصول ايمني آن
بـه طـور كـلـي خطرات برق در اتاق عمل از عوامل زير تشكيل شده است:
از مشخصات فني تجهيزات پزشكي برقي در محل كار يا در اثر استفاده روي بيمار
نگهداري تسهيلات و تجهيزات برقي اتاق عمل
(از مـصــرف تـجـهـيــزات پــزشـكــي بـرقـي و آموزش مصرف كننده
ايمني برقي براي بيمار و كاركنان در اتاق عمل به عوامل زير بستگي دارد :
مـطـــابـقـــت تـجـهـيـــزات پـــزشـكــي بــرقــي و تاسيسات برقي با استانداردهاي جاري
آموزش مصرف كنندگان در مورد كار و مصرف اين تجهيزات بر روي بيمار
پــيــگــيــــري فـنـــي و نـگـهـــداري مـجـمـــوعــه تجهيزات و تاسيسات اتاق عمل

گازهاي طبي

غلظت‌هاي كم گازهاي  بيهوشي خارج شده از مـاشـيـن بـيهوشي و سيستم‌هاي تنفسي براي سلامتي كارمندان اتاق عمل مضر است. آخرين دسـتـورالـعمل اداره ايمني و بهداشت حرفه اي مبني و محدوديت براي تماس طولاني مدت با مـقـاديـر كـم گـازهـاي بـيـهـوشـي (اكـسـيـد نيترو و هوشبري‌هاي هالوژن دار ) حاكي از اين است كه نشت گاز اكسيد نيترو 25 واحد در ميليون (ppm) و گاز تبخيري 2 واحد در ميليون ppm بالاترين حد قابل قبول است.براي كنترل نشت اين گازها رعايت موارد زير ضروري است:

كنترل دوره اي تجهيزات بيهوشي 
تخليه گازهاي اضافي خروجي از ماشين بيهوشي به خارج از اتاق عمل
توجه به تكنيك بيهوشي
تهويه كافي اتاق عمل

عفونت در اتاق عمل 
عفونتي در طول بستري بيمار در بيمارستان ايجاد مي‌شود عفونت بيمارستاني ناميده مي‌شود كه ممكن است پس از انجام عمل جراحي در محل برش جراحي ايجاد شود. ايجاد عفونت بعد از انجام جراحي و رعايت نكردن اصول استريل ممكن است منجر به مرگ بيماران شود. بنابراين به منظور پيشگيري از عفونت و عوارض بايد اقدامات لازم جهت ايجاد و حفظ يك محيط انجام شود.

نكات و اصول ايمني 
شستن دست‌ها قبل از ورود به اتاق عمل و بعد از تماس هر بيمار
پوشاندن هر بريدگي يا خراش پوستي با پوشش مناسب جهت جلوگيري از انتشار ميكروارگانيسم‌ها
پوشيدن دستكش هنگام دست زدن به خون، ترشحات خون يا نمونه‌هاي بافتي.

سيستم تهويه اتاق عمل 
سيستم تهويه اتاق عمل به منظور كاهش ميكروارگانيسم‌هاي  موجود در هوا، هواي كثيف و آلوده اتاق عمل را به بيرون هدايت كرده و هواي تازه و تميز را جايگزين آن مي‌كند.  به اين منظور از فيلترهاي تصفيه هوا استفاده مي‌شود كه ميزان ذرات معلق در هوا را كه ابعادي بزرگتر از mm5  از زير 1 تا 5 عدد در هر فوت مكعب كاهش مي‌دهد. اين سيستم‌ها قادرند تا 99%  ذرات معلق در هوا را كه غالباً همراه با باكتري‌ها و ويروس‌ها هستند تصفيه كنند.

تخت اتاق عمل يا تخت جراحي
تخت اتاق عمل به دو نوع مكانيكي و الكتريكي تقسيم مي‌شود:
در تخت مكانيكي، ساز و كار كنترل تخت، مكانيكي است و به وسيله اهرم‌هاي دستي امكان تنظيم وضعيت بيمار فراهم مي‌شود.

در نوع الكتريكي الكتروموتورها وظيفه تنظيم تخت را به عهده دارند. تعدادي از آن‌ها به وسيله ريموت كنترل امكان تغيير وضعيت بيمار را مي‌دهند.

ويژگي‌هاي تخت اتاق عمل
در پهلوي تخت شيارهايي قرار دارند كه مـي‌توان اتصالات مربوطه از جمله جادستي و جاپايي را به آنجا متصل كرد.
پـهـنـاي تـخـت‌هـاي عـمل زياد نيست و به اندازه پهناي يك انسان است.
تـخت‌هاي عمل جراحي طوري طراحي شده اند كه راديواپتيك بوده و در طول عمل جراحي مي‌توان از بيمار عكسبرداري كرد.
قسمت تنه تخت‌هاي عمل محكم ترين قسمت آن‌ها است و قسمت‌هاي سنگين بدن بيمار از جمله قفسه سينه، شكم و لگن بر روي آن قرار مي‌گيرد.

وضعيت‌هاي استاندارد جراحي
ترندلنبرگ (سر به طرف پايين)
‌وضعيت ترندلنبرگ نوعي وضعيت خوابيده به پشت است كه قسمت فوقاني تنه به سمت پايين و پاها به سمت بالا قرار مي‌گيرند.
‌از ايــن وضـعـيـت بـراي ديـدن قسمـت‌هـاي مختلـف لگـن در جـراحـي‌هـاي بـاز يـا لاپراسكوپيك استفاده مي‌شود و باعث بهبود گردش جريان خون در قشر مغز مي‌شود.
سر خوردن بيمار خطر بالقوه اي در اين وضعيت محسوب مي‌شود. در صورت نياز مي‌توان از محافظ شانه استفاده كرد تا از سر خوردن بيمار به سمت سر تخت جلوگيري كرد.

ويژگي‌هاي تشك تخت جراحي
-‌با دوام
-‌اشتعال ناپذير
-‌مقاوم در برابر رشد ميكروارگانيسم ها، قارچ‌ها و باكتري ها
-‌داراي قابليت پرتودهي با اشعه X
-‌مقاوم در برابر وسايل گرم و سرد كننده
-‌پوشيده شده با روكش غير آلرژيك
-‌آنتي استاتيك
-‌راحت
-فشار وارده به بيمار را كاهش دهد.

ويژگي‌هاي روكش تخت جراحي
-از جنس محكمي ساخته شوند.
-انعطاف پذير باشند.
-به راحتي شستشو شوند.
-در مقابل محلول‌هاي شوينده مختلف مقاوم باشند.
-در برابر گرما مقاوم باشند.
-ايجاد اصطكاك نكنند.
-ضد آب باشند تا از نفوذ محلول هاي مختلف به داخل تشك جلوگيري كنند.

طبقه بندي وسايل جراحي وسايل بريدن و جداكردن
چاقوهاي جراحي از تيغه‌ها با اشكال و زواياي متفاوت جهت انجام جراحي‌هاي مـخـتـلـف تـشـكـيـل شده است كه اين تيغه‌ها بر روي دسته‌هاي مخصوص خود سوار مي‌شوند.

ابزارهاي برش استخوان و برداشتن توده ها
بـسـيـاري از ايـن وسـايـل داري تـيغه‌هاي مناسب جهت بريدن استخوان و غضروف هستند. اين ابزارها شامل: قلم، تيغه برش استخوان، مته و سوهان‌هاي درشت و ريز است.

رتراكتورها
در هنگام جراحي بافت‌هاي نرم، ماهيچه‌ها و ديگر قسمت‌هاي بدن بايد به يك طرف كشيـده شـونـد تـا مـوضـع جـراحي به طور كامل نمـايـان شـود. ايـن كـار توسط رتراكتورها انجام مي‌شود و شامل:
راتــراكـتــور دستـي، رتـراكتـور انعطـاف پـذيـر، هوك  و  رتراكتور خودكار است.

وسايل معاينه
جـراحـان مـي‌تـوانـنـد بـا اسـتفاده از يك سري وسايل، قسمت‌هاي مختلف بدن بيمار از جمله حفره‌هاي بدن و اعضاي توخالي را مورد معاينه قـرار دهـنـد.هـمـچـنـيـن بـا اسـتـفاده از اين وسايل مي‌توانند بسياري از جراحي‌هاي مهم را انجام دهند. اين وسايل عبارتند از:
‌اسـپـوكـلوم: تيغه‌هاي متحرك اسپوكلوم در مواقع لزوم باز شده و مي‌توانند مسيرهايي مثل واژن و ركتوم را باز نگه دارند. همچنين بعضي از اسـپـوكـلـوم‌هـا مـي‌تـوانند حفره هايي مثل حفره بيني را باز نگه دارند.

وسايل اندازه گيري
از خط كش ها، مقياس‌هاي عمقي و وسايل انـــدازه گــيـــري بـــالــيــنـــي جــهـــت انـــدازه گــيــري قسمت‌هاي مختلف بدن بيمار استفاده مي‌شود. بـعـضـي از ايـن وسـايـل بـراي تـعيين اندازه دقيق قـسمت‌هاي مختلف بدن جهت انجام پيوند و انتخاب پروتزهاي مختلف از جمله پروتزهاي مفصل به كار مي‌روند.

منابع
1-بـهروزي و خدايار، اصول كار و ايمني در اتاق عمل
2-حسين در گاهي، سازمان و مديريت جامع بيمارستان
3-نـفـيـسـه مـيـرعـبـدالـحسيني، فرين فروزش، مديريت بخش عملياتي جراحي، سمينار درس مديريت
4-مـجيد قشوني، آشنايي با نحوه عملكرد و استانداردهاي دستگاه‌هاي اتاق عمل
.blogfa.com86]managment5[
.blogfa.com87]stsr6[
] http://www.tebyan.net/7[
]http://www.saor.blogfa.com/8[