از مهندسان پزشکي خارج نشين چه خبر؟ مهندسي پزشکي در روسيه هم نوپا است

نویسنده: مهندس نيلوفر احمدي مرزدشتي niloofar.ahmadi@srbiau.ac.ir

به عنوان عضوي از ماهنامه مهندسي پزشکي مدت ها بود که فکر مصاحبه با شخصي که رشته مهندسي پزشکي را خارج از مرز و بوم ايران دنبال کرده باشد، در سر داشتم. در هر شماره با اشخاص متفاوتي بايد مکاتبه مي کردم تا فرد مورد نظر را براي مصاحبه مي يافتم. در سفر اخيري که به روسيه داشتم متوجه شدم که وجود دانشمنداني چون پاولوف، مندليوف، لومونوسف، ساخاروف؛ شاعران و نويسندگاني مانند پوشکين، تولستوي، چخوف، داستايفسکي؛ موسيقي داناني چون چايکوفسکي؛ مشاهيري مانند يوري گاگارين (اولين فضانورد جهان) و کالاشينکوف (سازنده مسلسل کلاشينکوف)؛ روسيه را از بعد علمي و فرهنگي از ساير کشورهاي جهان متمايز ساخته است. از ذهنم گذشت که مهندسي پزشکي در روسيه به چه صورت تدريس مي شود؟ و در صنعت چگونه بقا پيدا مي کند؟ و سوال هاي فراوان ديگر يک به يک در ذهنم روشن مي شد. ضرب المثل معروف مي گويد: “جوينده يابنده است”، اين ضرب المثل شامل حال من نيز شد. در طي رفت و آمد و مهماني هايي که در سفارت ايران در روسيه انجام شد من از سفير ايران و رايزن امور فرهنگي ايران در روسيه خواستم تا اگر شخصي در اين زمينه فعال است به من معرفي کند. با پيگيري هاي دکتر مهدي سنايي سفير ايران در روسيه، که جا دارد از همين جا از زحمات و همکاري بي دريغش تشکر کنم؛ با دکتر آرش غلامي آشنا شدم. وي از کازان براي سفري به مسکو آمده بود. وقت را غنيمت شمردم و اين مصاحبه را اين بار حضوري و رو در رو انجام دادم. مصاحبه در يکي از رستوران هاي هتل کاسموس ( هتل معروف روسي) در فضايي آرام صورت گرفت. چيزي که ابتدا جلب توجه مي کرد تبسم و لبخند دکتر بود که حکايت از اين داشت فرهنگ ايراني در او رخت نبسته و غلبه بر چهره خشک روسي دارد. دکتر غلامي با چهره اي پر از علامت سوال گفتگو را شروع کرد. اولين سوالي که در ذهن داشتم براي شروع پرسيدم:

چه شد که روسيه را براي ادامه تحصيل انتخاب کرديد؟
راستش من به قصد ادامه تحصيل به روسيه نيامدم. من از خطه گيلان هستم و از همين جا به هم وطن هاي ايراني به خصوص گيلک ام سلام عرض مي کنم. راستش قضيه اينکه من چرا به روسيه آمدم مفصل است. من متولد مهر سال 1360 هستم و در انزلي به دنيا آمده ام. پدر و مادر من هر دو گيلک بودند. من در يازده سالگي پدر خودم را بر اثر استفاده زياد از مواد مخدر از دست دادم و ابايي ندارم که ديگران بدانند پدر من معتاد بوده بلکه من هرجا مي روم مي گويم تا عبرتي براي سايرين شود که بدانند عاقبت اعتياد و مواد مخدر چيست؟ در هر صورت پدرم با مرگش من و مادرم را تنها گذاشت. من تنها فرزند خانواده بودم. مادرم براي تهيه کردن مايحتاج زندگي مان در شاليزار کار مي کرد و بعد از ظهر ها در بندر انزلي نيز کاکا مي فروخت. کاکا يک شيريني محلي است. مادرم اين زحمات را مي کشيد تا من درس بخوانم. گويا در طي کار و فروش کاکا با يوري ناپدري من آشنا مي شود. يوري يک فرد روسي بود که کشتيران بود و زياد به ايران سفر مي کرد البته اصالت قفقازي داشت و مسلمان بود. از آن جايي هم که زياد به ايران سفر کرده بود فارسي خوب صحبت مي کرد. با مادرم آشنا شد ودر نهايت ازدواج کردند و مسلماً مادرم و من نيز به تبعيت از وي به روسيه سفر کرديم. درست است که يوري ناپدري من بود اما از هيچ لحاظ براي من کم نگذاشت. من کشور هاي زيادي را با وي سفر کردم. در سفر با کشتي به پزشکي علاقه مند شدم. چون اصولاً بيشتر مسافران در کشتي دچار بيماري هايي چون دريازدگي مي شدند و نياز به يک طبيب بود. من و خانواده ام در کازان يکي از شهر هاي روسيه مستقر شديم. کازان به نسبت مسلمانان بيشتري دارد. در دو سال اول خيلي سخت گذشت چون من و مادرم به هيچ وجه روسي بلد نبوديم. اين مسأله مرا که بايد در اين کشور مدرسه مي رفتم و درس مي خواندم بيشتر اذيت مي کرد. اما در هر صورت با کمک يوري روسي را ياد گرفتم و به مدرسه رفتم. در آن زمان مثل الان نبود. تعداد ايراني ها اينجا کم بودند. اما الان وضعيت فرق مي کند. چندي است كه اقبال دانشجويان ايراني براي ادامه تحصيل در روسيه فزوني يافته و هر ساله شمار بيشتري از اين تعداد براي ادامه تحصيل به شهرهاي مختلف اين كشور سفر ميكنند. در هر صورت من در آن زمان مقاطع راهنمايي و دبيرستان را در کازان گذراندم.

فرق آموزش ايران و روسيه چيست؟ و ادامه تحصيل در کشور روسيه چگونه است؟
فرق بين مدارس ايران و روسيه در اين است که مدارس ايران خيلي تئوري وار درس مي دهند و بيشتر مشق و تکليف و کتاب است. حداقل زمان ما به اين صورت بود اما مدارس روسيه بيشتر کلاس ها در تفريح و بازي انجام مي شود مثلاً چگونه کشتي بسازيم که روي آب بماند؟ و طي اين داستان ها قانون ارشميدس را مي آموختند به همين دليل هوش مهندسي و خلاقيت را در دانش آموزان خود پرورش مي دهند. همان طور که مي دانيد کشور روسيه از لحاظ علوم مهندسي در دنيا جزو سرآمدترين کشورها است. اين ريشه در همان مدرسه دارد. در اين بين، بايد خاطر نشان کرد كه هر چند تاريخ دانشگاه و آموزش عالي در روسيه از قدمت مناسبي برخوردار است، اما در شرايط حاضر دانشگاههاي اين كشور رتبه مناسبي را در رتبهبنديهاي دانشگاههاي جهان به خود اختصاص نميدهند. افزون بر اين، برخي مشكلات امنيتي، اجتماعي و به ويژه هزينههاي بالاي زندگي در روسيه از جمله موضوعاتياند كه سختي تحصيل به زبان مشكل روسي را در دانشگاههاي اين كشور دو چندان ميكنند. با اين وجود، پشتوانه و پيشرفت مناسب برخي رشتهها به ويژه رشته هاي فني مهندسي و هوافضا در روسيه، دانشجويان ايراني بيشتري را براي ادامه تحصيل به اين كشور ميكشاند.

چه شد که مهندسي پزشکي خوانديد؟
در روسيه شخص بر حسب علاقهمندي خود براي ورود به يک دانشگاه اعلام آمادگي ميکند. چنان چه مايل به استفاده از حمايت دولتي و تحصيل رايگان باشد، در امتحان ورودي دانشگاه مذکور براي رشته مورد علاقه با سايرين به رقابت ميپردازد (مانند ايران يک سيستم کنکور سراسري وجود ندارد). با کسب نمره قبولي، به صورت رايگان تحصيلات خود را آغاز کرده و ماهانه مبلغ 1000 روبل معادل 60 هزار تومان براي ليسانس و فوقليسانس و 1500 روبل معادل 90000 تومان براي دوره دکتري از دولت دريافت ميکند. چنانچه دانشجو نمره قبولي نياورد، با هزينه شخصي ميتواند به تحصيل بپردازد که متناسب با رشته تحصيلي و دانشگاه محل تحصيل متفاوت است. آن چه که در اينجا مهم است، تناسب علاقه با رشته تحصيلي است که منجر به رضايت خاطر و موفقيت بيشتر در زمان فارغ التحصيلي ميشود. من ابتدا وارد رشته ي پزشکي شدم. ابتدا در آزمون دانشگاه مسکو شرکت کردم و قبول شدم. دانشگاه من آكادمي پزشكي مسكو – سچينوا (دانشگاه شماره يك مسكو) Moscow I.M.Sechenov Medical Institute نام داشت. اصولاً امتحانات دانشگاه ها بين اول مارس تا اول اکتبر برگزار مي شود. کلاس ها در 20 ستامبر برگزار مي شود. من يک سال پزشکي خواندم در آن زمان تازه رشته مهندسي پزشکي آمده بود و بيشتر مردم آن را با پرتو پزشکي اشتباه مي گرفتند. همان طور که مي دانيد مهندسي ليزر و پرتو پزشکي به دليل تاسيسات اتمي پيشرفته روسيه، قدمت طولاني تري دارد تا رشته مهندسي پزشکي. اين رشته نو پا بود و هنوز هم مي شود گفت که نو پا است. زيرا قطب اين علم کشور
ايالات متحده امريکا است که به دلايل مسايل سياسي اجازه پيشرفت در اين زمينه را به روسيه نمي دهد. همچنين سيستم مهندسي امريکا و روسيه بسيار متفاوت است. ريشه اين تفاوت در همان دوران جنگ سرد است. در نتيجه حتي اگر روسيه در زمينه مهندسي پزشکي با سيستم مهندسي خود ابداعاتي داشته باشد به دليل تفاوت هاي عمده طراحي آن با مهندسي امريکايي نمي تواند وارد رقابت در ميدان تجارت جهاني شود. دليل بعدي اينکه کشورهاي مصرف کننده زيادي با سيستم هاي پزشکي آمريکايي تطبيق داده مي شوند. اين است که در عمل روس ها در عرصه بين المللي در اين حوزه موفق نيستند. براي مثال سيستم بايورزونانس که ساخت کشور روسيه است در بيشتر کشورها ناشناخته است. اين يکي از محصولات توليدي روسيه است و فکر مي کنم وضعيت مهندسي پزشکي ايران و روسيه به هم مشابه باشد. يعني سيستم توليد و ساخت کمتر از مصرف و صادرات است. اين وضعيت در کشورهاي هلند، آلمان و يا ايالات متحده آمريکا برعکس است.
خلاصه اينکه من يک برنامه تلوزيوني در زمينه مهندسي پزشکي ديدم که تحقيقاتي بود. در آن زمان حس کردم علم پزشکي آنچنان جايي براي کشف ندارد. اما مهندسي پزشکي مي تواند دنياي پزشکي را متحول کند. پس در همان سال براي دانشگاه فني مهندسي مسکو اقدام کردم و چون اطلاعات عمومي پزشکي ام خوب بود پذيرفته شدم و با پرداخت غرامت و جريمه به دانشگاه پزشکي مسکو از آنجا انصراف دادم و وارد اين رشته شدم. البته پشيمان نيستم. چون درس من خوب بود کارشناسي ارشد و دکتري را نيز در آن دانشگاه خواندم. پس از اتمام موفقيت آميز تحصيل، فارغ التحصيلان مدرک استاندارد ملي روسيه را دريافت مي کنند که تاييدکننده ي تحصيل باکيفيت و اعتبار عالي و تخصص گرفتن در روسيه است (“کارشناسي”، “کارشناسي ارشد”، “تخصص/ مهندسي تخصصي”). همچنين فارغ التحصيلان بنا به درخواست سندي دريافت مي کنند، “ضميمه اروپايي” که اين امکان را مي دهد که در هر يک از 47 کشور اروپايي و ديگر کشورهايي که کنوانسيون ليسبون و اعلاميه بولونيا را به رسميت شناخته اند، معادل مدرک را دريافت کنند. اين امکان فارغ التحصيلان را قادر مي سازد تا بتوانند براي ادامه تحصيل و يا پيدا کردن کار در اين کشورها اقدام کنند. دليل اينکه مدارک تحصيلي روسيه در سراسر جهان به رسميت شناخته مي شود، انعقاد توافقنامه هاي بين دولتي و بين المللي است. در حال حاضر تمام مدارک دانشگاهي دولت روسيه اعتبار جهاني دارند. من نيز از اين قاعده مستثني نبودم. ابتدا مدت کمي استاد دانشگاه شدم اما با علاقه اي که به کار و پول داشتم چون ميزان درآمد در روسيه به نسبت اروپا کم تر است به اکراين و بلاروس (چون زبان آن ها نيز روسي است) سفر کردم. در شرکتي معتبر در آن جا مشغول به کار شدم در سال هاي اخير به دليل جنگ در اکراين دوباره به روسيه برگشتم و مشغول تدريس شدم. همچنين در حوزه شرکت نظامي پروژه هايي را در دست دارم البته به دلايل ملي و محرمانه بودن آن ها نمي توانم در مورد آن بيشتر توضيح دهم.

كيفيت آموزش عالي را در روسيه به چه صورت ارزيابي مي کنيد؟ و مراحل آموزشي روسيه به چه صورت است؟
در جريانات علمي هميشه دو مسئله وجود دارد؛ توليد علم و انتقال و ارائه آن. شکي نيست که توليد علم در روسيه به قدر کافي وجود دارد، اما نحوه نادرست انتقال و ارائه آن در بازار بين الملل موجب شده که اين کشور به طور شايسته شناخته نشود. اين مسأله به خصوص در رشته مهندسي پزشکي در اين کشور بيشتر صدق مي کند چرا که روسيه در اين کشور صاحب سبک نيست و بيشتر مصرفي است تا توليد کننده.
اما مراحل آموزش در روسيه با ايران متفاوت است. مراحل درسي در روسيه به ترتيب زير است:
مدرک “کارشناسي”: طول دوره – 4 سال
مدرک “کارشناسي ارشد”: طول دوره- 2 سال
مدرک “تخصصي” و يا “مهندسي تخصصي”: طول دوره – 5 سال
تحصيلات پس از فارغ التحصيلي (مانند دکتري): طول دوره – 3 سال
همچنين سيستم نمره دهي دانشگاه ها ي روسيه از 20 نيست.
پايين ترين نمره قبولي «3» و در برخي موارد بيشتر از نمره 2 «قبول» است. (جدول 1)

شما چه توصيه اي به افراد علاقه مند به تحصيل رشته مهندسي پزشکي در کشور روسيه مي کنيد؟
با توسعه روابط ايران و روسيه و با توجه به قرابت اين کشور با ايران، جوانان ايراني به عناوين مختلف تصميم به تحصيل در دانشگاههاي روسيه را ميگيرند. اخذ پذيرش و ويزا از روسيه جهت تحصيل به راحتي ميسر است. اما فراموش نکنيد که آشنايي به زبان روسي يکي از مشکلاتي است که دانشجويان ايراني با آن دست و پنجه نرم ميکنند. معمولاً ايرانيها تا قبل از حضور در روسيه هيچ گونه آشنايي با زبان روسي نداشته يا در حد يک دوره کوتاه مدت آموزش زبان در موسسات ديده اند و پر واضح است که اين سطح دانش نميتواند براي حضور در دورههاي کارشناسي ارشد و دکتري کافي باشد. خصوصاً در رشته هاي علوم پايه و پزشکي و به خصوص مهندسي پزشکي که روسها چندان بر اصطلاحات بين المللي تکيه ندارند. اما در رشته هاي ديگر اوضاع کمي متفاوت است. از ميان تمام دانشجويان شاغل به تحصيل در روسيه، تنها کساني که بيش از همه راضي به نظر مي رسند، دانشجويان رشتههاي علوم انساني از قبيل رشته هاي زبان روسي (زبانشناسي، آموزش زبان، ادبيات)، تاريخ روسيه، فرهنگ شناسي، فلسفه و امثال آن ها است. بنابراين از همين جا ميتوان نتيجه گرفت که بحث انتخاب رشته و وارد شدن به يک مقطع تحصيلي مسئلهاي حائز اهميت است. همچنين عدم تأييد مدرک برخي دانشگاه ها از جمله مشکلاتي است که غالب دانشجويان علوم پزشکي به آن اشاره دارند. طبق قوانين، حتي افرادي كه دانشگاه محل تحصيلشان مورد تأييد وزارت علوم قرار دارد، بايد دو مرحله آزمون علوم پايه و جامع را بگذرانند و پس از قبولي در آن ها، دو سال و نيم دوره تكميلي را در يكي از دانشگاه هاي ايران بگذرانند تا بتوانند نظام پزشكي خود را دريافت كنند. در رشته مهندسي پزشکي نيز چنين مشکلاتي ممکن است گريبان فرد را بگيرد.
بهتر است در اين مطلب کوتاه اشارهاي نيز به شرکتها و موسساتي داشته باشيم که حتي با وجود نام پرآوازه و تجربه و اعتباري که براي خود طي ساليان طولاني به وجود آوردهاند، کمي با مسائل اخلاقي و وجداني بيگانهاند. کم نيستند دانشجوياني که با تکيه و اعتماد به اين قبيل موسسات، با پرداخت هزينههاي هنگفت قدم به خاک روسيه ميگذارند، اما در کمال ناباوري تنها رها شده و بدون دانستن زبان با چنان شوکي مواجه ميشوند که بلافاصله قصد بازگشت ميکنند. اين شرکتها که در ميانشان، شرکتهاي معتبر نيز وجود دارد، با اخذ مبالغ بالا که غالباً نيمي از آن حق الزحمه خودشان است، دانشجو را به مقصد نهايي در روسيه انتقال داده و سپس او را در محيطي که به سختي ميتواند ارتباط برقرار کند، رها ميکنند. متاسفانه روسها در زبان انگليسي بسيار ضعيفند و تنها زباني که در اين کشور ميتوان به کار برد، زبانهاي روسي و تا حدي ترکي است. غير از آن، تنها با اساتيد ميتوان به زبان انگليسي صحبت کرد، البته نه همه اساتيد. در نتيجه، توصيه مي کنم اگر به زبان روسي مسلط هستند به روسيه فکر کنند. همچنين قبل از آمدن به اينجا بايد مسلط به اصطلاحات پزشکي باشند وگرنه احتمال موفقيت براي گرفتن مدرک تحصيلي ضعيف خواهد بود.

مشکلات اجتماعي و امنيتي دانشجويان در روسيه چيست؟
سرماي مسکو را ميتوان در چهره مردم اين شهر مشاهده کرد. نبود آفتاب يکي از دلايلي است که روح مردم را خسته و چهرهها را بي حالت ميکند. تفاوتهاي فرهنگي مردم شرق و غرب موجب ميشود که افراد نتوانند به شکلي راضي کننده با يکديگر ارتباط برقرار کنند. حضور چند ماهه افراد در هر کشور بيگانه ميتواند با شوک فرهنگي همراه باشد که برطرف شدن آن با توجه به خصوصيات اخلاقي خود شخص و با توجه به توانايي سازگاري با شرايط ميتواند در افراد متفاوت باشد. برخي از دانشجويان تنها با يک ماه حضور در اين شهر به راحتي با محيط سازگار شده و برخي با گذشت شش ماه و يا حتي يک سال توانستهاند با محيط اطراف خود ارتباط برقرار کرده و آن چه را پيرامونشان رخ مي دهد درک کرده، بپذيرند.

زندگي در خوابگاه و هزينه هاي آن چگونه است؟
مشکلات خوابگاه در هشتاد درصد موارد وجود دارد. ميتوان گفت که 99 درصد خوابگاهها به دانشجويان اجازه زندگي تک نفره در اتاقهاي دونفره را نميدهند و اگر چنين اجازهاي را در موارد خاص بدهند، در ازاي پرداخت مبلغ گزاف ماهانه خواهد بود. تناسب فرهنگي هميشه وجود ندارد، حتي بين دو نفر از دو کشور نزديک به هم. با اين حال، خوابگاه مکاني تعريف شده است، محلي است براي زندگي تمام دانشجويان از کشورها و فرهنگهاي مختلف و دانشجو راهي به جز وفق دادن خود با شرايط ندارد. در برخي از دانشگاهها، از قبيل دانشگاه دولتي مسکو، خوابگاهي براي افراد متاهل تعريف نشده است. يکي ديگر از مشکلاتي که دانشجويان در مسکو با آن دست و پنجه نرم ميکنند، هزينههاي بالاي زندگي و پايين بودن ارزش پول داخلي در مقابل روبل است. اين موضوع در دوسال اخير به دلايل مشکلات اکراين و تحريم روسيه بدتر نيز شده است (روبل نسبت به قبل سقوط کرده). البته اين مسئله در تمام شهرهاي روسيه مشاهده نميشود. زندگي در شهرهاي مختلف روسيه متفاوت است و به تبع آن مخارج نيز تفاوت بسيار زيادي دارد. مسکو و سنت پترزبورگ در ميان شهرهاي روسيه، گرانترين محسوب ميشوند. کيفيت مواد غذايي نسبتا خوب است و در برخي موارد از ايران نيز بهتر است، اما اين قيمتهاي بالا براي دانشجوياني که شغلي نيز ندارند باعث ميشود که زندگي کمي با سختي بگذرد. هر چند که در بسياري موارد ميتوان گراني قيمت مواد غذايي و ميوه را با تهران مطابقت داد. گرانترين مواردي که فورا در مسکو به چشم مي خورد، پوشاک است که حتي در بسياري موارد قيمت کالا در فصل حراج با قيمت کالاي مشابه در ايران برابري ميکند.

آيا اگر فرصت شود براي کار در حيطه ي مهندسي پزشکي به ايران مي آييد؟
بله من ايراني هستم و ايران را دوست دارم. چرا که نه … البته من تا به حال پيشنهاد کاري از سمت کشور ايران نداشته ام.

آيا در روسيه ماهنامه اي تخصصي در زمينه مهندسي پزشکي چاپ مي شود؟
خير ماهنامه اي با اين عنوان وجود ندارد. تنها يک مجله هست که به زبان فرانسه در روسيه چاپ مي شود، من زبان فرانسه بلد نيستم و اسم دقيق آن يادم نيست اما مانند ماهنامه مهندسي پزشکي شما است.