حجامت يا اهداي خون، کدام يک؟ مزايا و تفاوت ها

نویسنده: دکتر سرور بهبهاني، دکترمحمدکريمي مريداني

حجامت اصطلاحا به روشي از خونگيري اطلاق مي شود كه جهت درمان بعضي ازبيماري ها به كار مي رود وداراي سابقه تاريخي هفت هزار ساله ومورد تاييد و تاکيد اسلام است. به وسيله حجامت خون هاي آلوده و غير قابل استفاده از بدن خارج مي شود. اين خون ها به مرور زمان در پشت و برخي ديگر از نقاط بدن جمع شده و در فرصت هاي مناسب به تدريج توسط بدن خارج مي شود اما عملکرد بدن در اين زمينه بسيار کند است به گونه اي که به مرور زمان بر تراکم اين خون هاي آلوده افزوده مي شود و سلامتي انسان را تحت تاثير قرار مي دهد.
در طب سنتي ايران حجامت به طور كلي به دودسته تقسيم مي شود:
 حجامت خشك يا بادكشي (Dry cupping)
حجامت تر (Wet cupping)
حجامت خشك: نوعي حجامت است كه در آن خوني از بدن خارج نمي شود، بلكه تنها عمل مكش (Suction) روي پوست انجام مي شود. حجامت خشك خود بر دو قسم است:
الف : سرد و خشك، ب : گرم و خشك.
حجامت گرم و خشك در فرهنگ عامه اصطلاحا به كوزه يا ليوان گذاري معروف است. حجامت خشك در نقاط مختلفي از بدن انجام مي شود و در درمان بسياري از دردها و بيماري ها نقش موثري دارد. اينگونه از حجامت موجب انبساط عروق و رفع انسداد آن ها و تحريك ديواره مويرگ ها مي شود و در افزايش توان سيستم ايمني بدن نقش مهمي دارد. حجامت تر با خارج نمودن مقداري از خون بيمار همراه است. حجامت تر در مكاتب مختلف طب سنتي متفاوت است.

حجامت موضعي
بر اساس تشخيص پزشك و نوع بيماري در موضع خاصي انجام مي شود. از جمله حجامت روي كفل ها، اطراف مقعد، روي ران ها، حجامت كليه، قاعده ريه و حجامت كبد. اين نوع حجامت انواع مختلف دارد که مهمترين و رايجترين آنها همان خونگيري از ميان دو کتف است. ولي  حدود شصت نوع حجامت ديگر نيز وجود دارد که فقط بايد به تجويز اطبا انجام شود. مثلا براي نوزادان بعد از چهار ماهگي حجامت نقره در گودي پشت گردن تجويز ميشود که طبق روايات اسلامي براي بر طرف کردن رطوبت سر و رشد مطلوب آن ها بسيار مفيد است. همچنين براي درمان زردي نوزادان حجامت سادهاي از پشت گوش آن ها انجام ميشود که با ريزش دو سه قطره خون، زردي آن ها فورا کاهش پيدا مي کند.
حجامتهاي ديگري نيز در ساير اعضاي بدن صورت ميگيرد که اثرات خاص درماني دارد. مانند حجامت زير چانه (براي درمان جوشهاي صورت)، حجامت ساعد (براي گرفتگي رگ دست که يک بيماري خاص بانوان است)، حجامت سر (براي رشد مو)، حجامت زانو، حجامت کبد، حجامت کليهها، حجامت ساقين، حجامت پشت کمر، زيرناف، قوزک پا و غيره.

روش انجام حجامت
پس ازمعاينه و اخذ شرح حال از بيمار، موضعي كه براي حجامت تعيين شده است ضدعفوني شده سپس با ليوان حجامت كه به صورت يكبارمصرف ساخته شده به مدت چند دقيقه بادكش مي شود، بعد از ايجاد انبساط چند خراش سطحي ايجاد مي شود، سپس به تناسب وضعيت جسمي، باليني وعروقي بيماردرسه الي پنج مرحله از وي خون گرفته مي شود. اين عمليات مجموعا در مدت حدود 20 دقيقه انجام مي شود كه خون گرفنه شده حداكثر به 50 تا70 سي سي بالغ مي شود. درحجامت خشك مرحله خونگيري انجام نمي شود.
مقدار مناسب براي كشيدن شدن پوست به درون ظرف مكش به ميزان 1 تا 5/1 سانتي متر از بالاترين حد گنبد پوست مكيده شده تا لبه ظرف مكش است. براي آماده سازي بهتر موضع حجامت (جهت حصول نتيجه بهتر از حجامت نوع خشك يا تر) مي توان موضع حجامت را با روغن زيتون، روغن سياهدانه و يا گل بنفشه چرب کرد.

ارزش درماني حجامت
سمومي که در اثر سوخت و ساز بدن در گوشه وکنار آن رسوب يافته، توسط جريان خون شسته شده و نيروي حفاظتي دريچه هاي مخصوص قلب مانع ورود آن ها به قلب مي شود وآن ها را در پشت قلب و بين دوکتف بايگاني مي کند و درآنجا دو روز باقي مانده ودر صورت عدم تخليه  (توسط حجامت) اين خون کثيف به کبد برگشته وکبد آنرا به طحال فرستاده و دربرخي رگ هاي بدن رسوب مي کند وموجب درد و ناراحتي هايي مي شود.
درمنابع طب اسلام وطب سنتي حجامت به عنوان يكي ازاركان مهم درمان ذكر شده است و بيماري هاي گوناگون را درمان مي كند و به صورت اختصاصي درمنابع طب اسلامي به شكل پيشگيرانه درمان همه بيماري ها شمرده شده است و درمورد بيماري هاي خاص درمان تمامي بيماري هاي ناشي از غلبه خون گفته شده است. بوعلي سينا اعتقاد دارد صفرا وسودا نيز ازطريق حجامت قابل دفع است.

کاربرد حجامت در درمان بيماري ها
حجامت درمورد بيمارهاي هايپرليپيدمي (چربي خون بالا)، ديابت غيروابسته به انسولين، دردهاي عضلاني، سردردهاي عصبي وميگرني، بيماري هاي پوستي شامل آكنه، پسوريازيس، آلرژي هاي دارويي، غذايي، فصلي، اعتياد به مواد مخدر، بيماري هاي انسدادي عروق كرونر،عوارض بعد ازيائسگي (منوپوز)، دردهاي قاعدگي درزنان ودوشيزگان (ديسمنوره) وبرخي بيماري هاي عفوني، هورموني وغدد كاربرد دارد.
بيشترين كاربرد انواع حجامت بعد از بيماري ها است و با مكانيسم مختلفي از جمله تنظيم سيستم ايمني موجب پيشگيري ازبيماري ها مي شود و بدين ترتيب مي توان نتيجه گرفت كه كاربرد حجامت فقط براي درمان بيماري ها نيست.

زمانهاي حجامت
حجامت در همه وقت مجاز نيست و زمانهاي خاصي براي مؤثرتربودن آن توصيه شده است.
حجامت به لحاظ ماه شمسي: تقويم سُرياني يا رومي از چند هزار سال قبل تاکنون در خاورميانه رواج داشته است. در احاديث اسلامي هفتم حزيران، بهترين روز حجامت در طول سال معرفي شده است و در ادامة آن آمده است که اگر به انجام حجامت در اين روز موفق نشديد، چهاردهم حزيران نيز ميتوانيد به اين کار مبادرت کنيد. ماه حزيران ششمين ماه تقويم سرياني است که بين ايار و تموز قرار دارد. حزيران 30 روز دارد و  تقريبا از 24 خرداد آغاز و به 22 تير ختم ميشود. هر ساله يک يا دو روز جابجايي در تطبيق اين دو تقويم شمسي ديده ميشود. اطباي حاذق هر ساله اين دو روز مهم حجامت را محاسبه کرده و به بيماران خود اعلام قبلي ميدهند.
حجامت به لحاظ ماه قمري: حجامت در روزهاي 12 تا 15 ماه قمري تأثير بيشتري دارد. اين مسئله به کامل بودن ماه قمري مربوط است و شبيه اثر کرة ماه بر جذر و مد آب دريا و رودخانه است. در مرتبة بعدي ميتوان روزهاي 10 تا 23 ماه قمري را لحاظ کرد.
حجامت به لحاظ روزهاي هفته: حجامت در روزهاي فرد خصوصا عصر يکشنبه و صبح پنجشنبه اثر بيشتري دارد. در عوض در روزهاي چهارشنبه و جمعه نبايد حجامت کرد. حجامت در ظهر روز جمعه بسيار زيانآور است.
حجامت به لحاظ فصول سال: بهترين اوقات حجامت بجز حزيران، در زماني است که هوا معتدل باشد، يعني در چهل روز نخست بهار و چهل روز آغاز پاييز. در فصل زمستان (خصوصا دي ماه) و فصل تابستان (بجز 14 حزيران که ذکر شد) حجامت اثر اندکي خواهد داشت.

چه افرادي نبايد حجامت كنند
حجامت پيشگيرانه خطرآفرين نيست و به منظورپيشگيري از بيماري ها مي توان هرسال حداقل در فصل بهار حجامت كرد و حداقل فاصله زماني براي حجامت از يك ماه شروع مي شود تا سن روز فاصله يعني چهل ساله چهل روز يك بار، پنجاه ساله پنجاه روز يكبار و…ولي حجامت درماني اگرتوسط افراد غيرمطلع انجام شود ممكن است موجب درمان نشده و يا اشكالاتي را پديد آورد.
درمورد افراد زير نبايد حجامت كرد:
افرادي كه با تعريف طب اسلامي و طب سنتي دچار غلبه شديد بلغم هستند، كودكان ازبدو تولد تا چهارماهگي، زنان باردار تا ماه چهارم بارداري، زنان درمدت ايام عادت ماهيانه، افراد داراي كمبود پلاكت خون، افرادي كه دچار فشارخون مقطعي بالا هستند (دراين افراد ابتدا بايد با استفاده ازحجامت گرم و خشك به طريق مخصوص فشارخون راكاهش داده وسپس اقدام به حجامت كرد)

توصيه هاي قبل از حجامت
با شکم گرسنه و سير حجامت انجام نشود.
دوازده ساعت قبل از حجامت سيگار کشيده نشود.
يک ساعت قبل از حجامت انار يا شربت آب انار ميل شود تا از غلظت خون کاسته شود. همچين ميتوانيد عسل، ماء الشعير يا مايعات فراوان بنوشيد.
در وقت حجامت انگشتر عقيق به دست نداشته باشيد.
 از با تجربه بودن شخصي که مي خواهد حجامت کند اطمينان داشته باشيد.
قبل از انجام حجامت حتما عينک از روي چشم برداشته شود.
بايد حجامت کردن بعد از خوردن غذا صورت گيرد، زيرا وقتي انسان سير شد، سپس حجامت کرد، خون جمع شده و بيماري خارج مي شود و اگر با شکم گرسنه کسي حجامت کند، خون خارج مي شود ولي بيماري (در بدن) باقي مي ماند.
توصيه هاي بعد از حجامت
 تا دوازده ساعت سيگار کشيده نشود.
 تا 24 ساعت ورزش يا کار سنگين انجام نشود.
تا 24 ساعت ماهي و لبنيات و غذاي شور و غذاهاي سرد و تند و تيز مصرف نشود.
 حداقل تا 12 ساعت پس از انجام حجامت جهت جلوگيري از عفونت زخم، استحمام ممنوع است.
 قبل و بعد از حجامت خوردن انار توصيه شده است. همچنين براي جبران ضعف احتمالي، نوشيدن شربتي از عسل  پس از حجامت توصيه شده است.
 تا 12 ساعت قبل و بعد از حجامت نزديکي صورت نگيرد.
 طي شش ساعت اول پس از حجامت خوردن شربت عسل (يک قاشق عسل+يک ليوان آب ولرم+کمي گلاب) توصيه مي شود.

سن مناسب براي انجام حجامت
در طب سنتي، برخي حکما ـ از قبيل بوعلي سينا و جرجاني ـ حجامت را از 2 تا 60 سالگي تجويز نموده اند. اما در طب اسلامي شروع حجامت جهت پيشگيري، از چهار ماهگي تجويز شده است.

خواص درماني حجامت
از جمله خواص درماني اثبات شده و تجربه شده حجامت:
 برطرف کردن انسداد عروق و پيشگيري از سکته هاي مغزي و قلبي
 تنظيم ترکيبات خون، کاهش چربي و کلسترول، تري گليسريد و قند خون و رفع غلظت خون
 درمان سردردهاي شديد مانند ميگرن وسينوزيت، آرامش اعصاب، افزايش هوش و حافظه، قوت بينايي و جلاي چشم
 درمان ناراحتي هاي پوست و خارش بدن، جوش، کهير، لک و پيس صورت و آلرژي ها
 درمان آسم، تنگي نفس، واريس، رماتيسم، ديسک کمر، آرتروز و بسته شدن دريچه قلب
 تقويت و واکسينه بدن در مقابل سرماخوردگي و ويروس هاي بيماري هاي مختلف و مسموميت ها
 درمان ريزش موي سر وهمچنين تقويت رشد موها
 بهبود در اندام هاي بدن، رفع قولنج، بي حالي، کسلي، سنگيني بدن، اسپاسم عضلات، بهبود بيماري هاي زنان و…
به تجربه ثابت شده است که حجامت در اطفال و کودکان موجب افزايش رشد قد و وزن، رفع لاغري، بي اشتهايي، ضعف، تقويت سيستم ايمني و دفاعي و بالاخره کاهش اختلالات رفتاري و بي قراري و پرخاشگري در ايشان مي شود. در کتب طب سنتي، جهت درمان زردي (يرقان فيزيولوژيک) چند خراش کوچک سطحي در لبه و پشت لاله گوش نوزاد تجويز شده است. در گذشته حجامت نقش واکسيناسيون فعلي را براي کودکان داشته است و مقاومت آن ها در برابر بيماري ها توسط حجامت زياد مي شده است. مثلا رازي از حجامت جهت واکسيناسيون افراد زير 14 سال در برابر آبله استفاده کرده است. عده اي نيز معتقدند حجامت در سنين بلوغ موجب کاهش پرخاشگري و ساير عوارض بلوغ مي شود.

دستگاه بادکش طبي بدن، رفع خستگي و حجامت
يکي از علل خستگي بدن تجمع بعضي از مواد نظير اسيد لاکتيک و ساير مواد زايد سلولي در مويرگ هاي سطحي بدن است که معمولا با اختلال در خونرساني موضعي همراه است.
بادکش با ايجاد خلا باعث انبساط عروق سطحي و تجمع خون و خونرساني بهتر موضعي مي شود. در نتيجه اکسيژن و مواد غذايي بيشتري به سلول ها رسيده و باعث رفع درد و خستگي مي شود. افزايش خونرساني موضعي با فراخواني سلول هاي دفاعي و فاکتورهاي ضد التهاب خوني به موضع مربوطه باعث تسريع ترميم آسيب هاي بافتي و عفونت هاي موضعي مي شود.
بادکش با ايجاد خلاء در تخليه سموم و عفونت هاي موضعي نقش مهمي ايفا مي کند مثلا در گزيدگي با مار وعقرب و زنبور بسيار کمک کننده است. بادکش با ايجاد فشار منفي باعث انبساط عضلاني شده و در رفع اسپاسم عضلاني که علت بسياري ازدردهاي موضعي است کمک کننده است.
بادکش متناوب با جذب خون به عضلات در رفع لاغري هاي موضعي و افزايش بافت ماهيچه اي بسيار موثر است. اگر علت چاقي تجمع موضعي چربي باشد بادکش گرم در سوزاندن چربي هاي موضعي بدن بسيار موثر است.
جهت استفاده از دستگاه بادکش، ابتدا موضع بادکش را با روغن هايى مثل: روغن زيتون، روغن سياه دانه يا روغن بادام تلخ به مدت 5 دقيقه ماساژ دهيد. سپس دستگاه مکنده را به پشت ليوان متصل کرده و با چند بار مکش، با ايجاد خلاء ليوان را روى بدن ثابت کنيد.
سپس دستگاه مکنده را از ليوان جدا کرده و جهت اطمينان دريچه ى ليوان را کمى به داخل فشار دهيد. مدت زمان لازم براى بادکش گذارى به طور متوسط 10 دقيقه است. البته اين زمان بايد براى کودکان و بعضى از بيماران که داراى پوستى سست و نازک هستند تا 5 دقيقه کاهش داد.

تاثيرات و خواص درماني دستگاه بادکش طبي
بادکش درماني قابليت ايجاد تاثيرات مثبت و نقش مکمل در درمان مشکلات و بيماري هاي جسمي و فيزيکي بدن انسان را داشته و مي تواند نقش موثري در بهبود عمومي برخي از مشکلات زير در افراد را داشته باشد:
تاثير در درمان دردهاي سياتيکي و دردهاي شديد ناحيه کمري، تاثير در درمان خواب رفتگي اندام تحتاني بدن، تاثير در درمان خستگي زودرس، تاثير در درمان چاقي، تاثير در درمان يبوست، تاثير در درمان قاعدگي دردناک در بانوان، تاثير در درمان بي نظمي در قاعدگي، تاثير در درمان خونريزي شديد قاعدگي بانوان، تاثير در درمان خون دماغ، تاثير در درمان افتادگي سينه، تاثير در درمان زانو درد و درد ناشي از آرتروز،  تاثير در درمان اسپاسم عضلاني بدن ،  تاثير در درمان خواب رفتگي دست ها،  تاثير در درمان خستگي مفرط بدن و ايجاد خون سازي و نشاط و شادابي پوست صورت و بدن.

مقايسة اهداي خون و حجامت
در اهداي خون حدود 450 سي سي خون تازه با سوزن از وريد گرفته ميشود ولي در حجامت با ايجاد مکش بين دو کتف و ايجاد خراش در آن حدود 50 سي سي خون از مويرگهاي پشت خارج ميشود. آزمايشات نشان داده که ترکيبات خون وريدي با خون حجامت تفاوت بسيار دارد. در حجامت خون سياه و غليظ است که خارج ميشود، خوني که داراي اوره، چربي و ترکيبات زائد بيشتري نسبت به خون تازة وريد است.
برخي ديگر از فوايد خاص حجامت که در اهداي خون ديده نميشود به اين ترتيب است:
 حجامت سبب تنظيم و تقويت سيستم ايمني بدن، سيستم هورموني و سيستم عصبي ميشود.
 حجامت از ابتلا به بيماريها پيشگيري ميکند.
 حجامت درمان کنندة 150 نوع بيماري بوده يا در بهبود و کاهش اثرات آن ها مؤثر است.
 انواع حجامت از بدو تولد تا آخر عمر براي بدن انسان مجاز و بلکه مفيد و ضروري است.
امروزه علي رغم پيشرفت روز افزون علم و ساخت داروهاي شيميايي باز هم بشر شاهد بروز بيماري هاي جديد و لاعلاج است که اين امر خود بيانگر ناکارآمد بودن يا ناکافي بودن طب جديد به تنهايي است و به همين دليل بشر امروز ناگزير بايد بپذيرد که طب سنتي که نتيجه هزاران سال تحقيق و تجربه علما و دانشمندان در طول تاريخ بشر بوده است مي تواند هنوز هم بعنوان عاملي موثر در پيشگيري و درمان انسان باشد و در جهت تکميل يافته هاي طب جديد وکلاسيک که بر گرفته از طب سنتي است همچنين به تکامل علم پزشکي و بهبود وضعيت درمان در جامعه کمک شاياني کند.

اهداء خون و گروههاي خوني
هيچ جايگزيني براي خون وجود ندارد. امکان توليد آن وجود ندارد و طبق آمار صليب سرخ آمريکا، در هر دو ثانيه يک نفر نياز به خون دارد.
هرروز، بيش از 44000 اهدا خون مورد نياز بوده و از هر هفت نفري که وارد بيمارستان ميشوند يک نفر نياز به دريافت خون دارد. اين آمار تکاندهنده، اهميت نياز به اهدا خون براي کمک به بيماران آسيبديده، افرادي که تحت پيوند عضو قرار دارند، و بسياري از بيماران ديگر را به خوبي نشان ميدهد.
تنها راه ممکن براي به دست آوردن خون جهت انتقال، اهداکنندگان هستند. به طور معمول پنچ تا ده درصد افراد خون اهدا ميکنند. البته اين آمار در برخي مواقع، حتي تا کمتر از 2 درصد نيز ميرسد، درحاليکه جمعيت واجد شرايط براي اهدا خون بسيار بيشتر از اين است. نياز است تا سطح مسئوليتپذيري و انجام وظيفه در ميان افراد به حدي برسد که زماني را براي اهدا خون کنار بگذارند تا تأمين خون در حد مناسبي بماند.

انواع گروه خوني
چهار گروه اصلي خوني عبارتند از: A، B،O ،AB . در اين چهار گروه، مردم يا RH مثبت و يا منفي هستند. در نتيجه هشت گروه خوني به وجود ميآيد.
در ميان 8 گروه خوني رايج، نوع گروه خوني بر اساس حضور يا عدم حضور دو آنتيژن که بر سطح سلولهاي قرمز خون وجود دارد بررسي ميشود: A وB. اينها موادي است که در صورتي که براي بدن ناشناخته باشد،  ميتواند باعث ايجاد يک  واکنش ايمني شود.
سومين آنتي ژن ممکن، عنصر RH است که ميتواند يا موجود (+) و يا ناموجود (-) باشد. اگر به صورت کلي بيان شود، RH منفي تنها با گروه خوني منفي مطابقت دارد، درحاليکه RH مثبت، از هردو گروه خوني مثبت و منفي ميتواند دريافت کند.
براي انتقال بيخطر خون، دانستن انواع گروههاي خوني سازگار با هم، از اهميت ويژهاي برخوردار است.
براي مثال، گروه خوني A ميتواند به هردو گروه A و AB خون بدهد، گروه B به گروه B و AB. گروه AB  ميتواند به AB خون بدهد و از هر گروه ديگري خون دريافت کند. گروه O يک اهداکنندهي جهاني است و ميتواند سلولهاي قرمز خون را براي همهي گروهها تأمين کند.
در حالي که موارد گفته شده، گروه بنديهايي اصلي شناخته شده خوني را تشکيل ميدهد، ولي در شرايط اضطراري، براي نجات جان يک فرد، لازم نيست که گروههاي خوني به صورت مستقيم با هم مطابقت داشته باشند.
البته زير گروههاي کميابي از خون هستند که همواره مورد نياز بوده و شامل بيش از 200 نوع ميشوند. ولي بهطور کلي، گروه خوني که هميشه مورد نياز است، O منفي بوده که يک اهدا کننده جهاني است.
براي مثال در يک شرايط اضطراري که بيمار خون زيادي از دست داده و زمان براي بررسي گروه خوني او وجود ندارد، ميتوان با اطمينان کامل از گروه خوني O- استفاده کرد، زيرا 100درصد بيماران با اين گروه خوني سازگار هستند.
هيچ وقفه و زماني براي نياز به خون وجود ندارد. در طول تعطيلات و روزهاي تابستان، بسياري از افراد بيشتر درگير خريد، کارهاي خانوادگي و سفر در زمان تعطيلات خود هستند، بنابراين زمان کمتري براي اهداي خون دارند. اما نياز به خون هيچ تعطيلاتي ندارد.
براي مادري که زايمان سختي داشته و يا کودکي که تحت عمل جراحي قلب قرار گرفته، يا يک قرباني سوختگي که براي درمان به پلاسما نياز دارد و يا يک  بيمار تحت شيميدرماني که پلاکت براي او مي تواند مفيد باشد، هيچ چيزي جايگزين خون نميشود.
به دليل اينکه افراد داوطلب تنها روش اين کار هستند، هر چقدر در مورد اهميت افزايش تعداد اهداکنندگان براي در اختيار قرار دادن خون به صورت پيوسته صحبت شود، باز هم ناچيز است.
حقيقت ساده اين است که هرچند ثانيه يک نفر در جايي نياز به خون و ديگر فراوردههاي حاصل از خون دارد. تنها راه براي روبرويي با اين چالش مداوم، استمرار سخاوت و از خودگذشتگي از سوي داوطلبان اهداي خون است.

اصول تهيه خون
در گذشته درمان عمدتا به وسيله ترانسفيوزن خون کامل انجام مي شد. در صورتي که امروزه  ممکن است در موارد محدود و به خصوصي از خون کامل استفاده شود. امروزه تلاش بر اين است که از فراورده هاي خون بر حسب شرايط کلينيکي بطور اختصاصي استفاده شود.
فراورده هاي خون آن دسته از مواد تشکيل دهنده خون هستند که کاربرد درماني داشته و مي توانند بوسيله سانتريفوژ، فيلتر کردن و منجمد نمودن با استفاده از روش هاي مرسوم انتقال خون تهيه شوند. از ترانسفوزيون اکثرا براي مقاصد زير استفاده مي شود:
براي حفظ حجم خون در حد مناسب، جهت حفظ قابليت حمل اکسيژن به وسيله خون، براي تصحيح اختلافات خونريزي دهنده و انعقادي، جهت تصحيح نقص هاي ايمني.
بديهي است استفاده از خون کامل براي تمامي موارد بالا مناسب نيست مگر آنکه بيمار به طور همزمان دچار چند مشکل مختلف باشد، حتي در چنين شرايطي نقص ها و کمبودهايي که بر اثر ذخيره سازي در خون کامل ايجاد مي شود، آن را براي جايگزيني چند منظوره نا مناسب مي سازد. به بيماران بايد فقط آن جزء از خون که جهت تصحيح کمبودهاي آن  لازم است داده شود. اين کار مانع تزريق غير ضروري و شايد مضر اجزاء ديگر خون که  براي بيمار لازم نيست، مي شود. امروزه خوشبختانه اجزاي خون به طور کامل شناخته شده و افرادي که نيازمند به جزء خاصي از خون هستند، مي توانند فراورده اختصاصي مورد نياز خود را بدون اينکه در معرض ساير اجزاي خون قرار گيرند دريافت کنند. اين موضوع به سازمان انتقال خون فرصت مي دهد که يک واحد خون اهدايي را براي چندين نيازمند به اجزاي خوني آماده کرده و مورد استفاده قرار دهد. يک واحد خون کامل پس از طي مراحل مختلف سانتريفيوژ مي تواند به واحدهاي گلبول قرمز متراکم، پلاکت، پلاسماي تازه منجمد و کرايو پرسيپيتات تبديل شود. از پلاسماي به دست آمده در بخش هاي پالايش مي توان محصولات مختلفي از قبيل آلبومين ايمنوگلوبولين ها و فاکتورهاي انعقادي و آنتي سرم هاي مختلف تهيه کرد.

شرايط مناسب براي اهداي خون
اهداي خون شايد براي کساني که قرار است بار اول اقدام به آن کنند، شايد کاري تهديد آميز و همراه با اضطراب و ترس باشد، اما داشتن آگاهي و آشنايي با اين روند، به کاهش ميزان اضطراب کمک مي کند.
سازمان جهاني بهداشت 14 ماه ژوئن را به عنوان روز جهاني اهداي خون اعلام کرده است و البته هر سال نيز نکاتي را براي انجام هرچه سالم تر اين فعاليت نوع دوستانه يادآوري مي کند.
در ادامه 5 قدم براي اهداي خون تحت سالم ترين و ايمن ترين شرايط عنوان شده است:
واجد شرايط بودن: بانک هاي خون اگرچه مردم را تشويق به اهداي خون مستمر و منظم مي کند، اما فرد اهدا کننده بايد واجد شرايط مناسب باشد. چنين فردي بايد حداقل 17 سال و داراي 110 پوند وزن باشد. افرادي که به تازگي خالکوبي کرده اند، روابط جنسي پرخطر دارند، فشار خونشان پايين است و يا مبتلا به انواع کم خوني هستند، واجد شرايط اهداي خون نيستند.
ميزان کافي سطح آهن خون: اگر فرد مطمئن است که واجد شرايط اهداي خون است، بايد با يک کارت شناسايي معتبر به همراه ليست داروهاي احتمالي که مصرف مي کند، به نزديک ترين مراکز صليب سرخ يا اهداي خون برود. فرد بهتر است مطمئن باشد که وعده هاي غذايي کم چرب و سرشار از آهن را حداقل يک ساعت قبل از اهداي خون دريافت کرده باشد. نان گندم، ماست بدون چربي، تخم مرغ، اسفناج، موز و … غذاهاي مناسبي قبل از اهداي خون است. از خوردن غذاهاي چرب اجتناب شود، زيرا چربي هاي وارد شده به خون ممکن است نتيجه آزمايش هايي را که از لحاظ بيماري هاي عفوني بر روي خون انجام مي شود، تحت تاثير قرار دهد و در صورت عدم امکان انجام اين آزمايش ها، ممکن است خون اهدايي دور ريخته شود. ميزان آب بيشتري نسبت به روزهاي گذشته ميل شود. اگر ممکن است از خوردن آسپرين به مدت 48 ساعت قبل از اهدا خودداري شود. براي جايگزيني مايعي که با اهداي خون از بدنتان خارج مي شود، مايعات اضافي بنوشيد. در عين حال از خوردن نوشيدني هايي مانند چاي، قهوه و نوشابه هاي کافئين دار که ادرار آور هستند، پرهيز کنيد.
حفظ آرامش و پوشيدن لباس مناسب: قبل از مراجعه به مراکز انتقال خون، بهتر است فرد لباس هاي با آستين کوتاه پوشيده و يا از لباس هايي استفاده کند که آستين آن ها به راحتي بالا مي رود تا در حين اهداي خون دچار مشکل نشود. به فرد متخصصي که خون را مي گيرد اجازه داده شود تا از هر بازويي که مناسب تر است، براي گرفتن خون استفاده کند. فرد بايد سعي کند در حين اهداي خون اصلا استرس نداشته باشد و کاملا آرامش خود را حفظ کند. با اين کار، هم خون اهدايي سالم تر و قابل استفاده براي ديگران مي شود و هم سلامتي خود فرد به خطر نمي افتد.
از کمپرس سرد استفاده شود: منطقه اي از روي دست فرد که سوزن درون آن رفته ممکن است تا 24 ساعت متورم شده و تغيير رنگ دهد. براي بهبود اين حالت مي توان از کمپرس سرد استفاده کرد. سعي شود بلافاصله بعد از اهداي خون به کار روزانه خود مشغول نشود. براي مدتي بصورت خوابيده بوده و بعد کمي نشسته و به تدريج بلند شود. ممکن است به دليل کاهش مواد قندي و مايعات موجود در خون، احساس سرگيجه به فرد دست دهد و نتوانيد تعادل خود را حفظ کند. اگر فرد تا چند ساعت پس از اهداي خون، احساس سردرد و سرگيجه داشته باشد، دراز کشيده و پاهاي خود را بالاتر از سطح بدن خود قرار دهد تا زماني که اين احساس برطرف شود.
نوشيدن مقدار زيادي مايعات: به همراه داشتن بطري هاي آب ميوه و تنقلات براي کمک به حفظ سطح قند خون و جلوگيري از احساس سرگيجه توصيه مي شود. دقت داشته شود که بعد از اهداي خون ورزش سنگين انجام نشود.

آزمايش خون استاندارد
با وجودي که چيزي به عنوان استاندارد براي آزمايش خون وجود ندارد اما پنل هاي متفاوتي براي آزمايش خون وجود دارد که ممکن است پزشک به فرد پيشنهاد دهد. اين آزمايش ها مي توانند تنها براي يک چک آپ کلي باشند و يا زماني تجويز شوند که بيمار از علائمي شکايت مي کند. برخي داروها ممکن است سبب مشکلاتي در بدن شوند که به سادگي از طريق آزمايش خون قابل تشخيص است.

 تست خون کامل
اغلب پزشکان تست خون کامل يا CBC (Complete Blood   Count)  را براي يک چک آپ سالانه تجويز مي کنند. CBC ميزان گلبول هاي قرمز، گلبول هاي سفيد ، پلاکت ها و آهن خون را اندازه مي گيرد. اين تست مي تواند کم خوني، التهاب، عفونت و اختلالات خوني را تشخيص دهد. همچنين تست CBC به پزشک کمک مي کند تشخيص دهد آيا فرد نياز به دارويي دارد يا خير.
تست هاي بيوشيمي خون
پزشک ممکن است پنل هاي سوخت و ساز پايه يا BMP را براي فرد تجويز کند. اين مجموعه اي از آزمايش ها است که روي پلاسماي خون انجام مي شود. اين تست ها اندازه مي گيرند که چه مقدار گلوکوز و کلسيم در خون فرد وجود دارد و آيا در خون او به ميزان کافي الکتروليت و مواد معدني وجود دارد يا خير. تست BMP مي تواند بيماري هايي مانند ديابت، سرطان، بيماري استخوان، بيماري کليه و اختلالاتي ديگر را تشخيص دهد.

 تست هاي آنزيم خون
تست هاي آنزيمي به پزشک نشان مي دهد که آيا فرد آسيب يا اختلالي در اعضاي بدن خود دارد يا خير. تست کراتين کيناز يا CK مي تواند به پزشک در تشخيص حمله قلبي نيز کمک کند. تست تروپونين نيز تست ديگري است که مي تواند حملات قلبي را نشان دهد. تست کراتينين عملکرد کليه را بررسي مي کند. تست آنزيم هاي کبد مي تواند به پزشک در تشخيص بيماري هاي کبدي کمک کند. همجنين اين تست کمک مي کند پزشک متوجه شود آيا نياز به تجويز داروي جديد يا حذف دارويي که سبب آسيب به کبد شده است وجود دارد يا خير.

ربات خونگير
حتما جالب خواهد بود زماني که يک ربات وظيفه خونگيري و پيدا کردن رگ را انجام دهد. در گذشته در مورد عينک رگ ياب و همچنين وسايل رگ ياب ديگر مطالعات و تحقيقات زيادي انجام شده است ولي امروزه محصولي از شرکت Start-Up ارائه شده است که در زمينه خون گيري همه کاره است.
اين ربات بر روي انسان آزمايش شده است و مي تواند رگ را پيدا کند و خون گيري انجام دهد. سيستم هسته اي ويژه اي که (تحت عنوان Veebot) در اين ربات قرار داده شده است اين قابليت را به اين ربات مي دهد.
براي انجام خودکار يافتن رگ دانشمندان بيولوژيست روشي را اختراع کرده اند که در اين روش رگ هاي بازو به صورت برخط و دائم مانيتور و بررسي مي شود و در 83% موارد رگ مناسب را براي خون گيري به درستي انتخاب مي کند.
مخترعان بر تلاش هستند تا قبل از مرحله تجاري ميزان دقت آن را به بالاي 90% برساند. اين ربات مي تواند هزينه هاي جاري آزمايشگاه يا بيمارستان را کاهش دهد و همچنين ميزان خطر يا نيدل استيک شدن بچه هاي آزمايشگاهي را از بين ببرد.
دستگاه خودکار خونگيري از روش هاي فراصوت، مادون قرمز و همچنين نماي کامپيوتري رگ مناسب را پيدا مي کند. مادون قرمز و آناليز کامپيوتري براي يافتن رگ و فراصوت براي خون گيري است.
تورنيکت اين دستگاه هم مثل خودش خودکار است. کل مدت زمات خون گيري توسط اين دستگاه در کل يک دقيقه خواهد بود.

يخچال بانک خون
اولين موضوع در نگهداري گلبول قرمز يخچال مربوطه است. داشتن يخچال بانک خون مناسب  از مهم ترين مسائل يک بانک خون است. اين يخچال در آزمايشگاه هاي انتقال خون، آزمايشگاه هاي بانک خون، بيمارستان ها و … کاربرد دارد و و در ظرفيت هاي مختلف قابل توليد است.

مشخصات يخچال بانک خون
 داراي سيستم آلارم هشدار باشد تا در صورتي که دما از حد مجاز تعيين شده در سيستم کمتر يا بيشتر شد با آژير کشيدن پرسنل را مطلع کند.
 داراي يک فن باشد تا هواي خنک را در داخل يخچال به صورت يکنواخت به گردش درآورد.
 داراي سيستم ثبت دما باشد که در حال حاضر به صورت هاي زير در دسترس است:
 ترموگراف دوار کاغذي که در انواع قديمي نمودار کاغذي دوار وجود دارد يک صفحه مدرج دايره اي شکل در حول محور خود مي چرخد و توسط جوهر قلم دستگاه گراف مي شود و لازم است اين صفحه روزانه تعويض شود.
 يک قطعه کوچک کامپيوتري که قابليت ثبت و ضبط دما تا چند روز و نمايش آن را در يک صفحه نمايش کوچک دارد.
 پانل مجهز به سيستم رايانه اي داراي پورت RS232  جهت اتصال به رايانه و چاپ گرفتن از نمودار دما روي کاغذ

مشخصات فني(براي مثال)
 اواپراتور (Evaporator ) فن دار، نوع فن زيلابگ
کمپرسور دانفوس
 تلرانس دماي طبقات :  °C 1±
 دقت نمايشگر ثبات و کنترلر : C° 1/0
 بدنه داخلي از جنس استنلس استيل مات ( 314 )
 بدنه خارجي از جنس ورق گالوانيزه با پوشش رنگ الکترواستاتيک
 عايق بدنه پلي يورتان
 داراي 4 طبقه شامل 16 عدد سبد مخصوص نگهداري کيسه خون
 درب با شيشه دوجداره همراه با لولا  برگردان خودکار و قفل درب خارجي
 لامپ فلورسنت ضد رطوبت داخل يخچال
 ميکرو سوئيچ درب با سيستم آلارم
 کنترلر ديجيتال اروپايي داراي دو سنسور جهت نمايش وکنترل
 داراي ثبات دماي ديجيتال اروپايي يا HMI و PLC برنامه ريزي شده
 اعلام آلارم و ثبت دما بعد از قطع برق به مدت 4 ساعت
 حجم دستگاه : 480 ليتر
 توان مصرفي : VA440

انکوباتور نگهداري پلاکت خون
در آزمايشگاه هاي انتقال خون، آزمايشگاه هاي بانک خون بيمارستاني و … کاربرد دارد و در ظرفيت هاي مختلف قابل توليد است.

مشخصات فني
 بدنه داخلي از جنس استنلس استيل مات (314)
 بدنه خارجي از جنس ورق گالوانيزه با پوشش رنگ الکترواستاتيک
 عايق بدنه پلي يورتان
 دستگاه شيکر پلاکت به ظرفيت 48 کيسه و بادور ثابت 2RPM
 کنترلر ديجيتال اروپايي داراي يک سنسور جهت نمايش و کنترل دماي داخل دستگاه و نمايش دماي اواپراتور
 داراي ثبات دماي ديجيتال اروپايي يا HMI و PLC برنامه ريزي شده
با قابليت اتصال به کامپيوتر و همچنين اعلام آلارم و ثبت دما بعد از قطع برق به مدت 4 ساعت
 کمپرسور دانفوس
 فن اواپراتور داخل 2 عدد تايواني
 حجم دستگاه : 240 ليتر
 توان مصرفي : VA440
 دماي داخل اينکوباتور داراي دقت ° C±1

ترغيب مردم به اهداي خون با جايزه
با توجه به کمبود شديد منابع خوني در آمريکا مسوولان براي ترغيب مردم به اهداي خون به آن ها پيشنهاد جايزه در قرعه کشي با هر بار اهداي خون داده اند و به اين وسيله افراد بيشتري را براي خون دادن به مراکز اهداي خون علاقه مند کرده اند. وضعيت گروه هاي خوني ذخيره شده در بانک خون آمريکا اضطراري اعلام شده است.  سازمان صليب سرخ آمريکا که با کمبود زياد خون روبرو شده، به کساني که خون اهدا کنند، کارت خريد آمازون هديه ميدهد.
در پي کمبود شديد خون، صليب سرخ آمريکا اعلام کرده است فورا  به کمک اهدا کنندههاي همه گروههاي خوني نياز است تا انبارها دوباره پر شود. صليب سرخ از آنهايي که بين بازه زماني خاص براي اهداي خون يا پلاکت ميآيند، با ايميل کردن پسورد يک کارت خريد 5 دلاري از سايت آمازون، تشکر ميکند.
تنها حدود 38 درصد جمعيت ميتواند خون اهدا کند و کمتر از 10 درصد از اين گروه عملا خون ميدهد، بنابراين هميشه به اهدا کنندههاي جديد نياز است. در حالي که از زمان اعلام وضعيت هزاران نفر آستين بالا زدهاند و خون دادهاند، صليب سرخ هم چنان کمتر از نياز 5 روز، خون ذخيره دارد.

منابع
1- حسين دارآفرين ، اصول مستندسازي و مستندات در آزمايشگاه پزشکي، نشر پيام رسان، 1392.
2- حجامت يک روش در طب سنتي  دکتر عليرضا ابوالفضلي
3-http://artashop.net
4-http://asriran.com
5-http://isna.ir
6-http://seemorgh.com
7-http://medicaldaily.com
8-http://amosbat.com
9-http://dpf-bloodbank.com
10-http://sefidpush.persianblog.ir
11-http://wiki.5040.ir
12- http://inahospital.tums.ac.ir
13- http://soroush-lab.ir