سيلندر گازهای طبی

در بيمارستان‌ها از گازهاي مختلفي از جمله اکسيژن،N2O، ازت و … استفاده مي‌شود و از آنجا که اين گازها جهت درمان مستقيم بيماران يا انجام اقدامات لازم براي کمک به درمان آن‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرند، گازهاي طبي نامگذاري شده‌اند. مهم ترين و شايد عام ترين وسيله براي استفاده و نگهداشت اين گازها، کپسول يا سيلندر گاز است.

سيلندرها از نظر نوع ساختار

1- سيلندرهاي بدون درز (يکپارچه)

اين سيلندرها از يک ورق يک تکه، بدون هيچ جوش و برشي در بدنه تهيه شده‌اند. اين سيلندرها به علت سيستم يکپارچه، قابليت تحمل فشار کاري تا 200 بار و فشار تست تا 300 بار را دارا هستند و براي گازهايي که در حالت عادي، گاز هستند و فشار بالايي دارند استفاده مي‌شوند. اين سيلندرها در حجم‌هاي 2، 5، 10، 20، 40، 50 ليتري موجود هستند که حجم 50 ليتري داراي فشار کاري 200 بار و فشار تست 300 بار و بقيه سيلندرها داراي فشار کاري 150 و فشار تست 250 بار هستند.

2- سيلندرهاي درزدار(دوپارچه)

اين سيلندرها از دو قطعه يا حتي تعداد بيشتري ورق تهيه شده‌اند و در بدنه داراي جوش و برش هستند به همين علت براي گازهايي که فشار بالايي ندارند و مايع شونده هستند، مناسبند.

سيلندرها از لحاظ جنس بدنه

1- سيلندرهاي کربن استيل: اين جنس از سيلندر براي گازهاي بي اثر و واکنش ناپذير مثل هليوم و آرگون کاربرد دارد.

2- سيلندرهاي آلومينيوم: سيلندرهاي داراي جنس سبک هستند که همين امر باعث شده که در سيلندرهاي پرتابل از اين جنس استفاده شود.

3- سيلندرهاي استينلس استيل: اين جنس از سيلندرها مخصوص گازهايي است که خاصيت خورندگي و واکنش پذيري بالايي دارند.

شکل 1- انواع سيلندرهاي اکسيژن

اجزا تشکيل دهنده سيلندرها

اين اجزا در شکل 3 نشان داده شده‌اند.

1- بدنه (شامل تنه و گلويي سيلندر): روي گلويي سيلندر اطلاعاتي شامل: شماره سيلندر/سال ساخت سيلندر/فشار کاري/فشار تست/تاريخ تست هيدرواستاتيک براساس سال ميلادي ثبت مي‌شود. (شکل 2)

شکل 2- مشخصات فني سيلندر و موقعيت نشانه‌گذاری براي گازهای متراکم

2- کلاهک سيلندر: نقش مهمي در حفاظت از سيلندر دارد که در هنگام جابجايي سيلندر، داشتن آن اجباري است.

3- شير سيلندر: براساس نوع گاز، داراي دو نوع راست گرد و چپ گرد است (شکل 4).

 شير سيلندر بايد در تمامي شرايط (سيلندر پر يا خالي) بسته باشد.

 هنگام بازکردن شير سيلندر، مسير خروجي گاز نبايد به سمت کارکنان باشد.

 در شيرهايي که داراي فلکه دستي هستند نبايد براي باز کردن شير از آچار استفاده شود.

 هرگز شير سيلندر را روغنکاري نکنيد.

شکل 3- اجزا تشکيل دهنده سيلندر

شکل4- شکل سمت راست، شير گاز O2 و شکل سمت چپ، شير گاز CO2

جهت استفاده از سيلندرها براي بيمار بايد از يک مانومتر يا يک رگولاتور استفاده شود. در ادامه توضيحاتي در مورد مانومتر و رگولاتور  داده خواهد شد.

نشانه‌گذاري سيلندرها

براساس شماره استاندارد ملي 304، بايد اطلاعاتي نظير نام گاز پر شده، فرمول شيميايي و نام موسسه به رنگ سفيد و بر روي بدنه به غير از قسمت استوانه‌ايي نوشته شود.

نکته

 از رنگ کردن و نشانه گذاري سيلندر در مراکز درماني اکيداً خودداري کنيد.

 از پوشاندن سيلندر با کاورهاي پارچه‌اي جدا خودداري کنيد.

رنگ کپسول‌ها

رنگ سيلندر براساس استاندارد ملي 304 تعيين مي‌شود. سيلندر حاوي يک نوع گاز، داراي يک رنگ خاص است. در صورتي که آن سيلندر حاوي چند گاز باشد، رنگ سيلندر بايد متشکل از رنگ‌هاي تشکيل دهنده سيلندر باشد (شکل 5).

شکل 5- رنگبندي کپسول‌ها براساس گاز

تست سيلندرها

مطابق استاندارد ملي 6792 سيلندرهاي گازهاي طبي هر 5 سال بايد توسط شرکت‌هاي مورد تأييد سازمان ملي استاندارد تست شوند و نشان آزمايشگاه و تاريخ آزمون به ماه و سال بر روي سيلندر حک شود.

آزمون سيلندرها شامل

1- آزمون هيدرواستاتيکي: اين آزمون براي سنجش استحکام سيلندر است. با انجام اين آزمون، انواع نشتي‌هاي جدي قابل تشخيص هستند.

2- آزمون چشمي: با انجام اين آزمون، عيوب زير قابل شناسايي هستند:

  انواع خوردگي‌ها

  انواع آسيب رزوه‌ايي

  انواع نشتي

  عيوب سطحي

3- آزمون وزن: در بررسي وزن، ميزان کاهش وزن ناشي از پوسيدگي در اثر زنگ زدن است.

عيوب قابل شناسايي در تست سيلندرها

  عيوبي که در فرآيند ساخت به وجود مي‌آيند.

  عيوبي که در چرخه بهره برداري و شارژ مجدد توسط استفاده کنندگان به وجود مي‌آيند.

عيوبي که در هر يک از شرايط بالا ايجاد مي‌‌شوند شامل:

  ترک خوردگي‌ها/خراش‌ها/فرورفتگي‌ها

  کاهش ضخامت سيلندر (خوردگي‌هاي سطوح داخلي يا خارجي)

  آسيب رزوه‌ها

  نشتي‌ها

روش اندازه گيري خلوص اکسيژن

روش شيميايي: بايد طبق استاندارد ملي 603 سال 1374 صورت گيرد.

روش دستگاهي: در اين روش که قابليت اجرا در مراکز درماني را دارد با استفاده از يک دستگاه آناليز کننده انجام مي‌شود. اين دستگاه بايد خودش قابليت کاليبره کردن داشته باشد.

نکته: يک روش شناسايي گاز اکسيژن، استفاده از دستگاه خلوص سنج است.

برچسب و برگه اطلاعات ايمني

پيش از استفاده از سيلندر بايد به برچسب و اطلاعات ايمني آن گاز که در جدول 1 آمده است، توجه شود.

جدول 1 – برچسب های خطر

نگهداري کپسول‌ها/سيلندرها

1- سيلندرهاي پر و خالي گاز اکسيژن و ديگر گازهاي طبي، بايد در مکان‌هاي مجزا از هم (به عنوان مثال پارتيشن بندي شده) انبار شوند.

2- محيط انبار بايد خشک، داراي تهويه مناسب و ساختار مقاوم به حريق باشد.

3- دماي محوطه انبار نبايد به بيش از 65 درجه سانتيگراد برسد.

4- سيلندرهاي گاز اکسيژن نبايد در مکان‌هاي نزديک به مواد قابل اشتعال نظير فرآورده‌هاي نفتي يا در معرض مواد شيميايي خورنده يا دودزا انبارش شوند.

5- به هيچ وجه در مکان‌هايي که گازهاي طبي توليد، شارژ يا استفاده مي‌شوند نبايد سيگار کشيد براي اين منظور بايد تابلوي سيگار کشيدن ممنوع را در جايي که به خوبي قابل رويت است، نصب کرد.

حمل سيلندرها

حتماً بايد براي جابجايي سيلندرها از ترالي مخصوص استفاده کرد و هرگز نبايد آن‌ها را به صورت افقي غلتاند. نمونه‌هايي از اين ترالي ها در شکل 6 ديده مي‌شوند.

شکل 6 – ترالي حمل کپسول گازهاي طبي

مانومتر اکسيژن

مانومتر وسيله‌اي شامل فلومتر، گيج و فشارشکن است که براي تنظيم جريان گاز اکسيژن و مرطوب ساختن آن استفاده مي‌‌شود (شکل 7). زماني از فلومتر به تنهايي استفاده مي‌شود که فشار گاز توسط خط مرکزي بيمارستان تنظيم شده باشد (فشاري در حدود 5 تا 7 بار). فلومتر فقط فشار خروجي اکسيژن که به بيمار داده مي‌شود را برحسب L/Min تنظيم مي‌کند. حال اگر از سيلندر به عنوان منبع استفاده شود به علت بالا بودن فشار آن (فشاري در حدود 120 بار) بايد از مانومتر که شامل فشارشکن است، استفاده شود. گيج مانومتر نشان دهنده ميزان گاز درون کپسول است. در حالتي که کپسول اکسيژن تازه پر شده باشد، فشار آن حدود 120-135 بار است و در صورتي که از کپسول استفاده شود، اين مقدار کاهش مي‌بايد.

مانومتر و فلومتر هر دو داراي يک ليوان مرطوب کننده اکسيژن هستند تا اکسيژن را پيش از ورود به مجراي تنفسي بيمار مرطوب کنند. درون اين ليوان، تا خط نشان بايد آب مقطر ريخته شود.

شکل 7- ساختار مانومتر اکسيژن

طرز استفاده از مانومتر

1- ليوان را از آب مقطر تا خط نشانه پر کنيد.

2- با استفاده از ولو مشخص شده در شکل 8 ميزان جريان اکسيژن خروجي را برحسب  L/Minتنظيم کنيد.

شکل 8- شير تنظيم جريان خروجي اکسيژن

فشار سيلندر پر و خالي

طبق معادله گازهاي ايده‌آل  بين فشار، دما و مقدار گاز رابطه مستقيمي وجود دارد. بنابراين اگر مقدار گاز کاهش يابد، فشار گاز نيز کم مي‌شود.

نکته: اگر فشار کپسول پر را 135 بار در نظر بگيريم با هر بار مصرف گاز اکسيژن، فشار آن کمتر مي‌شود. زماني که فشار کپسول به حدود 20 بار برسد، بايد براي تعويض کپسول اقدام کرد.

رگولاتور گاز

رگولاتور گاز وسيله‌اي است که فشار بالاي گاز ورودي را کاهش داده و با فشاري کمتر که مورد نياز مصرف کننده است تحويل مي‌دهد. رگولاتورها براساس گيج به دو نوع تک گيج و دو گيج تقسيم بندي مي‌شوند.

رگولاتور تک گيج

اين رگولاتور فقط فشار گاز خروجي را نشان مي‌دهد و هيچ اطلاعاتي در مورد مقدار گاز باقي مانده به کاربر نمي‌دهد (شکل 9).

رگولاتور دو گيج

اين رگولاتور قابليت نمايش فشار گاز ورودي و خروجي را به صورت همزمان دارد (شکل 9).

شکل 9- سمت راست، رگولاتور تک گيج و سمت چپ، رگولاتور دو گيج نشان داده شده‌‌اند.

منابع

1- استاندارد ملي  9425 سيلندرهاي گاز- نشانه گذاري

2- استاندارد ملي 7566  سيلندهاي گاز- جابجايي ايمن

3- استاندارد ملي 3240 گاز اکسيژن طبي- ويژگي‌ها و روش‌هاي آزمون

4- دستورالعمل نگهداشت و استفاده از سيلندر گازهاي طبي در مراکز درماني